Atvinna fiskvinnslufólks færð úr landi

Þann 1. september 2008 var þorskkvótinn skorinn niður um 60 þúsund tonn og ríkisstjórnin boðaði hinar svokölluðu "Mótvægisaðgerðir."  Það var strax ljóst að þegar kvótinn minnkaði svona mikið færi störfum í sjávarútvegi fækkandi.  En eitt af því sem var líka gert 1, september var það að sjávarútvegsráðherra afnam svokallað kvótaálag sem var settur á alla fisk sem fór óunnin úr landi, sem virkaði þannig að ef 1.000 kg. af fiski fóru óunnin og óviktuð út, þá reiknaðist til kvóta 1.100 kg..  Þetta var gert á sínum tíma til að draga úr þessum útflutningi, en við afnám þessarar reglu hefur þessi útflutningur stóraukist.  Rökin fyrir þessu álagi voru þau að þar sem fiskurinn fer óvigtaður úr landi myndi hann vigta um 10% minna þegar hann væri vigtaður erlendis og rökin fyrir því að vigta fiskinn erlendis voru þau að þegar búið er að ganga frá fiski um borð í fiskiskipi þá rýrni gæði hans ef hann væri vigtaður hér á landi og losa þyrfti úr körunum og raða í þau aftur.  Bæði þessi rök eru fullkomlega rétt, það fer illa með fiskinn að þurfa að hreyfa hann úr körunum fyrr en kemur að vinnslu.  Hitt er líka þekkt að fiskur rýrnar um 1% á hverjum sólahring við geymslu og trúlegt að þegar fiskur sem sendur er til Bretlands sé orðinn 10% léttari þegar kaupandinn getur farið að vinna fiskinn.  Hvað er þá vandamálið?  Þau eru nefnilega nokkuð mörg og fela í sér mikinn mismun á milli innlendra og erlendra fiskkaupenda;

1.  Þegar íslenskt fyrirtæki kaupir fisk til vinnslu á fiskmarkaði verður að greiða í samræmi við þá vigt, sem fiskurinn vigtaði upp úr bát inn á fiskmarkaðinn.  Þar sem margir eru að kaupa fisk á mörkuðum víða um land, þarf að aka fiskinum landshorna á milli.  Alla rýrnun frá fiskiskipi og þar til fiskurinn fer í vinnslu þarf hinn íslenski kaupandi að bera og einnig flutningskostnaðinn.

2.   Þegar fiskur er fluttur út óunnin er hann ekki vigtaður fyrr en, að hann er kominn á fiskmarkað erlendis og allan kostnað við flutning þangað er greiddur af seljanda.

3.   Þessi útflutningur leiðir til minna framboðs á íslensku fiskmörkuðunum, sem aftur leiðir til minni vinnu hér á landi.  Störfin einfaldlega flytjast úr landi þ.e. til þeirra landa sem fá sendan til sín óunnin fisk.

4.   Íslensk fyrirtæki eiga ekki kost á að bjóða í þennan gámafisk.  Þótt svo eigi að heita í orði er það ekki framkvæmalegt.  Sá sem ætlar að flytja fisk út í gámum verður fyrst að bjóða hann til sölu hér á landi, en seljandinn má setja ákveðið lámarksverð og með því að hafa það nógu hátt geta íslenskir fiskkaupendur ekki keypt á því verði og engu máli skipti þótt fiskurinn sé að lokum seldur undir þessu lámarksverði erlendis.

 

5.   Strangt eftirlit er með allri vigtun hér á landi af hálfu Fiskistofu en erlendis er lítið eftirlit.  Að vísu mun Fiskistofa vera með einn starfsmann sem á að hafa eftirlit með öllum gámum sem koma til Hull og Grimsby.  Hann á að fylgjast með, að innihald gámanna sé rétt og eins vigtun úr þeim.  Það er augljóst að við slíkt starf ræður enginn einn maður, því slíkur er fjöldi gámanna.

Ég hefði haldið að sjávarútvegsráðherra hefði vegna hins mikla niðurskurðar í þorski, ætti frekar að stuðla að því að draga úr þessum útflutningi á óunnum fiski en ekki gera breytingar til að auka þennan útflutning og draga þannig úr störfum við fiskvinnslu.  Í dag er fjöldi skipa sem eru eingöngu gerð út til að senda allan sinn afla á erlenda markaði óunninn og óvigtaðan.  Það ætti að vera skylda að setja allan þennan fisk á fiskmarkaði á Íslandi.  Erlendir kaupendur gætu þá keypt sinn fisk þar, bæði í gegnum internetið eða með umboðsmönnum hér heima,Þá fyrst sætu íslenskir og erlendir kaupendur við sama borð.  Þetta væri líka til hagsbóta fyrir útgerðirnar, því þá myndu hinir erlendu aðilar þurfa að borga fyrir flutninginn á fiskinum út en ekki útgerðin.  Það var kannað á meðan þetta útflutningsálag var við lýði að fiskverð var oft hærra á íslensku mörkuðunum, þegar kostnaður við útflutninginn hafði verið dregin frá og tekið tillit til útflutningsálagsins.  En af hverju landa þá ekki þessi skip á íslenska fiskmarkaði ef verð eru svipuð?  Svarið við því er einfalt, en það er vegna þess að núverandi fyrirkomulag auðveldar mönnum kvótasvindl.  Bæði er hægt að svindla á vigt og læða með í gámana öðrum fiski en upp er gefið.

Reyndar er ég þeirrar skoðunar að það eigi algerlega að skilja á milli vinnslu og veiða og allur fiskur væri seldur á íslenskum fiskmörkuðum.  Þá fyrst kæmi fram eðlileg samkeppni.  Þetta snertir líka íslenska sjómenn því að sjómenn á þeim skipum sem eru í eigu vinnslustöðva fá uppgert eftir lámarksverði sem Verðlagsstofa skiptaverðs gefur út, en sjómenn á skipum sem landa á fiskmörkuðum fá uppgert eftir því verði sem þar er, og oftast miklu hærra.  Ég veit dæmi um skip sem er að veiða steinbít í troll og ef hann landar hjá vinnslu eiganda bátsins þá er verðið kr. 140 á kg. en ef hann landar einhverjum steinbít á fiskmarkað er verðið mjög oft yfir kr. 200 á kg. og jafnvel keypt af þeirri fiskvinnslu, sem gerir bátinn út.  Ég var á sínum tíma vélstjóri á kvótalausum bát sem allir eru að agnúast út í og þar var kvótaleigan dregin frá áður en kom til skipta og öllum afla var landað á fiskmarkað.  Þrátt fyrir þetta var aflahlutur okkar sjómanna á þessum bát mun hærri en á mörgum bátum sem voru að veiða á sömu miðum og við en lönduðu sínum afla hjá eiganda bátanna.

Ríkisstjórnin boðar svokallaðar" Mótvægisaðgerðir"vegna skerðingar á þorskafla, og er að reyna að skapa störf fyrir það fólk sem nú er að missa sína atvinnu í fiskvinnslu, en þetta getur orkað tvímælis.  Þetta er yfirleitt sérþjálfað starfsfólk í vinnslu á fiski, hvað eigum við síðan að gera þegar leyft verður að veiða meiri þorsk og stór hluti af starfsfólkinu komin í önnur störf.  Það er mikil hætta á að það fólk komi ekki aftur til baka í fiskvinnsluna nema að litlu leyti.  Svo ég taki nærtækt dæmi. Hér í Sandgerði eru starfandi fjölmargar fiskvinnslustöðvar sem fá nær allan sinn fisk á fiskmörkuðum og nú er samdráttur og fólki fækkar eitthvað í fiskvinnslunni.  Á sama tíma er fyrirhugað að byggja álverksmiðju í Helguvík, þar sem starfsmenn verða nokkur hundruð.  Hvað ætli þessi verksmiðja taki til sín mikið af starfsfólki fiskvinnslunnar í Sandgerði sem í dag getur ekki boðið sínu starfsfólki trygga atvinnu.  Ég óttast að þessi álverksmiðja gangi endanlega frá útgerð og fiskvinnslu hér í Sandgerði.

Athugasemdir

[Hafsteinn Viðar Ásgeirsson, 7.2.2008 kl. 13:20]

Þetta er allt mikið satt og rétt hjá þér Jakob og ekki miklu við það að bæta. Þessi slagur um hráefnið er svo ójafn því það er svo rosalega vitlaust gefið. Ég trúi því að innan fárra ára verði engin vinnsla hér, nema hjá þeim sem hafa til þess blessum sjómannaforystunnar, að taka fiskinn í vinnsluna hjá sér fyrir hálfvirði af sínum bátum, hitt verður allt dautt.

Meira að segja í Færeyjum, þar sem eru reglur um að það verður að selja fiskinn yfir markað áður en hann fer úr landi, voru menn að spá því í kosningabaráttunni á dögunum að vinnsla í Eyjunum mundi heyra sögunni til innan örfárra ára.

[Jakob Falur Kristinsson, 7.2.2008 kl. 13:42]

Já Hafsteinn ætli það endi ekki þannig hjá okkur, því ekki virðast hin fullkomnu fiskvinnslufyrirtæki geta lifað nema að fá fiskinn á hálfvirði og varla það.  Ef maður skoðar reikninga þessara fyrirtækja þá er nú ekki reksturinn burðugri en það, að þótt fiskurinn til vinnslu sé keyptur á hálfvirði, þá er hagnaðurinn að mestu falin í leigu á aflaheimildum frá fyrirtækjunum.