Ekkert lát er á hinni miklu þorskgengd

Enn heldur þorskurinn að berast í miklu magni í öllum höfnum hér á Suðurnesjum og víðar.  Í blaðinu Víkurfréttum sem gefið er út í Reykjanesbæ og kom út 29.3. sl. er sagt frá eftirfarandi:

Aflabrögð síðustu daga hafa verið hreint ævintýraleg.  Reyndir skipsstjórar tala um að ástandið í sjónum hafi ekki verið svona gott í 3-4 áratugi.  Hvar sem net er sett út eða lína lögð fyllist allt af fiski.  Netabátar hafa lent í vandræðum og þeir sem róa með línu hafa jafnvel þurft að skilja eftir hluta af lögninni og fara aftur út til að draga restina.  Bræðurnir á Gunnari Hámundarsyni GK frá Garði hafa verið í þægilegu fiskeríi síðustu daga.  Þeir hafa verið að koma með örfá tonn á land um miðjan dag og gert sjálfir að aflanum.  Markmiðið hefur verið að ráða við dagsverkið, auk þess sem hinn eiginlegi kvóti er löngu búinn og því hefur útgerðin þurft að leigja kvóta á bátinn.  Síðasti þriðjudagur varð hinsvegar mjög frábrugðinn síðustu dögum, því þegar netin voru dregin út af Garðskaga reyndust vera um 30 tonn af vænum þorski í netunum.  Það var því ekki komið að landi fyrr en á tíunda tímanum á þriðjudagskvöld og bjuggu skipverjar sig undir andvökunótt í aðgerðinni út í Garði.  Báturinn var kjaftfullur af fiski þannig að lestin tók ekki við meiru og talsvert af fiski ofan þilja.  Gunnar Hámundarson GK er með um 111 þorskígildistonn í kvóta og því hefði veiðiferðin þýtt að um þriðjungur af aflaheimildunum hafi veiðst á einum degi.  Kvótinn er hinsvegar löngu búinn og því þarf að leigja  kvóta fyrir ævintýri eins og þessu.  Þegar ljóst var hvert stefndi var tekið upp og ekki róið í gær.   Einnig segir í sama blaði "Bátarnir koma inn á nösunum, drekkhlaðnir."  Síðan segir Feiknagóð aflabrögð hafa verið upp á síðkastið þegar gefið hefur á sjó hjá Suðurnesjabátum og muna reyndir sjómenn vart eftir öðrum eins landburði af þorski.  Sagt er að línubáturinn Diddi sem er 7,5 tonn að stærð hafi komið í land smekkfullur af þorski og varð samt að skilja eftir í sjó sjö bala af 24 sem taka varð í næstu ferð.  

Hvaðan kemur allur þessi Þorskur

Nú berast þær fréttir að landburður sé af þorski frá Þorlákshöfn vestur á Snæfellsnes.  Allir bátar hvort sem þeir eru að veiða með línu, net eða dragnót koma drekkhlaðnir að landi dag eftir dag og sumir minni línubátarnir verða að róa tvisvar sama sólahringinn vegna þess að bátarnir eru orðnir fullir af fiski áður en öll línan hefur verið dreginn og löndunarbið í flestum höfnum.  Hratt gengur á þorskkvóta bátanna og varla hægt að fá leigukvóta nema á uppsprengdu verði.  Ekki dettur Hafró í hug að auka við þorskkvótann en fyrir stuttu fannst ein loðnutorfa fyrir vestan Snæfellsnes og var þá í ofboði aukið við loðnukvótann um 15 þús. tonn.  Ég var að lesa fyrir stuttu grein í Fiskifréttum þar sem forstjóri Vinnslustöðvarinnar sem hefur viljað draga úr þorskveiðum og var að bera saman uppbyggingu þorskstofnsins við fjárbókhald föður síns sem mun hafa verið bóndi.  Hann sagði að á hverju hausti hefði faðir sinn reiknað út hvað mikið af lömbum færu í sláturhús og hve mikið fé hann ætlaði að hafa á fóðrum yfir veturinn þetta hefði gengið mjög vel upp og eins ættum við að gera með þorskinn.  Hann nefndi nú ekki að þar sem þorskurinn þarf  æti á sama hátt og sauðféð  má ekki taka það frá honum en Vinnslustöðin er nú eitt af þeim fyrirtækjum sem veiða loðnu og síld í stórum stíl og taka þar með ætið frá þorskinum.  Ég er hræddur um að rollubókhald föður hans hefði orðið eitthvað skrýtið ef bóndinn á næsta bæ hefði stöðugt sótt hey í hlöðuna hjá honum.  Eins er ég viss um að faðir hans hefur talið sitt sauðfé á annan hátt en Hafró telur þorskinn.  Það væri furðulegur bóndi sem merkti ákveðna staði í úthaganum og færi þangað á sama degi á hverju sumri og teldi þær rollur sem hann sæi og reiknaði út frá því, ef hann sæi enga rollu væri sem sagt hans fjárstofn allur dauður.  Eins held ég að flestir bændur færu nú eitthvað að skoða máli ef þeir rækju á afrétt 300-400 rollur að vori en þegar smalað væri um haustið kæmu af fjalli nokkur þúsund lömb eins og nú er að ske með þorskinn.  Nú hafa loðnuveiðar verið fremur litla sl. 2 ár miðað við það sem áður var og kannski hefur þorskurinn fengið næga fæðu.  Ég veit að ekki þýðir að spyrja Hafró um þessa miklu þorskgengd það passar einfaldlega ekki inní þeirra reiknilíkan.  Eini maðurinn sem gæti útskýrt þetta á máli sem venjulegt fólk skilur er Kristinn Pétursson á Bakkafirði en hann er manna fróðastur um þessi mál og veit miklu meira um lífríki hafsins en nokkur fiskifræðingur hjá Hafró eða maðurinn með rollubókhaldið í Eyjum.

Jakob Kristinsson  

Stóriðja Bíldudals

 

 

Ég skrifaði í gær aðeins um Kalkþörungaverksmiðjuna á Bíldudal sem sumir fullyrða að verði stóriðja Bíldudals og mun eiga að vígja verksmiðjuna formlega í apríl n.k.  Sjálfsagt með mikilli viðhöfn og fjölda gesta. 

 

 

Bílddælingar hafa áður átt stórhuga menn og vil ég þar nefna Gísla Jónsson alþm. sem mér og mörgum fleiri hefur fundist að hafi ekki verið minnst á Bíldudal eins og öðrum. Gísli hóf atvinnurekstur á Bíldudal nokkrum árum eftir brunann mikla sem varð 18. desember 1929 en þá brunnu hús Bjargráðafélags Arnfirðinga en þetta voru áður íbúða- og verslunarhús sem Pétur J. Thorsteinsson byggði á sínum tíma.  Eftir þetta varð mikið vandræða ástand í atvinnumálum Bílddælinga enda heimskeppan mikla að skella á Gísli keypti svokallaðar Bíldudalseignir 1938 og stofnaði á árunum 1930-1940  Hf. Maron ásamt Jóni Maron bróður sínum og byggðu þeir myndarlegt verslunarhús. Auk þess stofnaði hann nokkur útgerðarfélög á Bíldudal og gerði út allmörg skip. 1940 varð hann þjóðþekktur fyrir að sigla skipinu Frekjan frá Danmörku til Íslands en þá stóð yfir síðari heimsstyrjöldin og eins varð hann fljótlega alþm. Barðstrendinga.  1941 kaupir hann í nafni Fiskveiðihlutafélagsins Njáls togarann Baldur RE-244 315 brl. sem skráður var Baldur BA-290 og 1944 kaupir hann togarann Forseta RE-10 405 brl. í nafni Fiskveiðihlutafélagsin Hængs en þessi félög voru í eigu Gísla, báða þessa togara gerði hann út frá Bíldudal til 1955 er þeir voru seldir úr landi.  Sjálfsagt hafa togarar Gísla farið  með afla sinn á erlendan markað á stríðsárunum eins og nær allir togarar landsmanna gerðu, en á því högnuðust útgerðarmenn gríðarlega.  Á þessum árum var togaraútgerð nær eingöngu gerðir út frá Reykjavík og Hafnarfirði en undantekningar voru þó, þar sem gerðir voru út togarar bæði frá Patreksfirði og Ísafirði.  Ekki var Gísli laus við öfund og illt umtal heimamanna og um hann var ort eftirfarandi vísa sem lýsi kannski hvaða hug sumir báru til Gísla:

                          Við eigum bíl og bragga

                          og bryggju sem er ný

                          og fabrikkurnar frægu

                          sem framleiða reyk og ský

                          en Maron hann á okkur

                           og aftur Gísli hann

                           Hann er nú hjá Hitler

                           að hylla foringjann

 

En ekki var Gísli að draga úr framkvæmdum sínum þrátt fyrir að umsvif hans væru orðin mikil.   Þann 6. sept. 1938 birtist í Morgunblaðinu frétt undir fyrirsögninni:                             

 

 

"Fjölmenni við opnun fyrirtækjanna á Bíldudal." 

 

 

Þar segir frá opnun hinna nýju atvinnufyrirtækja sem Gísli Jónsson hefir stofnað á Bíldudal og fór fram á sunnudaginn að viðstöddu gríðarlegu fjölmenni enda hafði Gísli leigt e.s. Gullfoss til að flytja gesti vestur.  Gísli hafði látið byggja rækju- og niðursuðuverksmiðju, fiskimjölsverksmiðju, nýja hafskipabryggju og vatnsveitu 

Athöfnin hófst kl 1 með því að Lúðrasveit Reykjavíkur lék.  Safnaðist fólkið saman ofanvert við bryggjuna og hafði þar verið komið fyrir ræðupalli.  Fyrstur tók til máls Gísli Jónsson og rakti hann undirbúningsögu þessara fyrirtækja og lýsti hverju þeirra og er hægt að lesa ræðu Gísla hér fyrir neðan.  Að lokinni ræðu Gísla tóku til máls oddvitinn á Bíldudal, Jón Bjarnason og þakkaði hann í nafni hreppsins Gísla fyrir þær framkvæmdir sem hann hefur ráðist í og árnaði fyrirtækjunum heilla.  Síðar talaði séra Jón Jakobsson, sóknarprestur af hálfu verkalýðsins á Bíldudal.  Lýsti hann hve hér væri á ferð mikið hagsmunamál allra Bílddælinga og lét í ljós þá ósk að tekið yrði á ágreiningsmálum, sem upp kynnu að rísa í sambandi við þennan atvinnurekstur, bæði af hálfu verkamanna og atvinnurekanda af fullum drengskap og sanngirni.  Gísli Jónsson þakkaði þær árnaðaróskir sem fram hefðu verið bornar og minntist í ræðu sinni Bíldudalskauptúns, verkalýðsins á staðnum og Eimskipafélagi Íslands og skipstjórans á Gullfossi og frúar hans.  En eins og áður hefur komið fram leigði Gísli, Gullfoss til farþegaflutninga í sambandi við opnun fyrirtækjann á Bíldudal.  Stofnun þessara fyrirtækja er stór viðburður í íslensku atvinnulífi,  Leyndi það sér ekki á sunnudaginn að hugir manna vestur þar eru mjög tengdir við viðgang þessara myndarlegu framkvæmda. 

 

 

Þennan sama sunnudag var haldið Héraðsmót sjálfstæðismanna. 

 

 

Móti var sett kl. 2 af Gunnari Thoroddsen.  Fundarstjóri var kosinn Ágúst Sigurðsson útgerðarmaður á Bíldudal.  Ræðumenn voru: Gunnar Thoroddsen, Gísli Jónsson, Árni Jónsson frá Múla, Elías Jónsson frá Hvestu og Jóhann G. Möller.  Öllum ræðumönnum var vel tekið og þá ekki síst Elíasi Jónssyni frá Hvestu.  Hann er kornungur maður, en talaði þarna af þeim myndar- og skörungsskap að athygli vakti allra sem á hlýddu.  Mótið var haldið í vinnslusal hinnar nýju rækjuverksmiðju.  Er húsrúm þar gríðamikið,  en svo var aðsókn það mikil að húsfyllir varð og stóð maður við mann.  Milli ræðuhalda lék Lúðrasveit Reykjavíkur.  En auk þess söng Pétur Jónsson tvö lög Gralssönginn úr Lohengrín.  Var söng hans tekið af geysilegum fögnuði.  Eftir fundinn var dans stiginn í húsinu.  Það leynir sér ekki að mikill pólitískur áhugi er í Sjálfstæðismönnum í Barðastrandarsýslu og liggja þeir ekki á liði sínu um að afla flokknum fylgis.  

 

Í Alþingiskoningunum 1942 var Gísli Jónsson í framboði fyrir Sjálfstæðisflokkinn í Barðastrandasýslu og felldi þá nýjan franbjóðanda Framsóknarflokksins, Steingrím Steindórsson, með nokkurra tuga athvæða mun.  Um haustið er kosið aftur til Alþingis og fer gamli framsóknarþingmaðurinn Bergur Jónsson sýslumaður, fram á móti Gísla en Steingrímur sneri sér að öðru framboði.  Þótti Gísla nú þunglega horfa um endurkjör, þar sem framsóknarframbjóðandinn hafði verið lengi sýslumaður á Patreksfirði og vinsæll í héraði.  Kaupfélagsstjóri einn var í framboði fyrir kommúnista og var hallur undir Bakkus eins og sýslumaðurinn fyrrverandi.  Gísli dembir sér í kosningarnar og eftir nokkra fundi sendi hann Hlín konu sinn eftirfarandi símskeyti:

            

"Batnandi horfur.  Báðir fullir". Gísli. 

 

Gísli Jónsson var feikilega duglegur þingmaður fyrir kjördæmi sitt, Barðastrandarsýslu.  Hann hjálpaði bændum að byggja allt upp á jörðum sínum, jafnt íveruhús sem útihús og aðstoðaði einnig við ræktun þannig að víða var búið að rækta allt land sem ræktanlegt var, girða af flæðihættur og kaupa traktora og öll heyvinnslutæki.  Sagt var að hann hefði jafnvel látið senda fátækum kjósendum kol frá Bíldudal upp á veturinn.  Og ekki var að spyrja að vegamálum.  Í hans tíð voru lagðir vegir um allt kjördæmi hans og þótti með ólíkindum.  Sú saga gekk að þegar Gísli var eitt sinn á yfirreið um héraðið og kom að bæ einum, voru húsráðendur úti við, hjón á góðum aldri.  Gísli fer af baki, heilsar hjónunum og spyr samkvæmt sinni venju:

Er eitthvað sem bagar ykkur og ég gæti hjálpað uppá sakirnar ágætu hjón.

 Ja, við erum nú barnlaus svaraði bóndi.

Guðmundur minn, segir þá Gísli með vinsemd, haltu í hestana rétt á meðan við Guðrún skreppum hérna upp fyrir túngarðinn.

 

Má rétt ímynda sér hvað það hefur verið mikil vinna að sinna þingmennsku og halda utan um hinn mikla atvinnurekstur á Bíldudal.  En eins og oft vill verða um mikla framkvæmdamenn er alltaf stutt í öfundina og eins og hefur komið fram í skrifum mínum áður hafa Bílddælingar oft verið sjálfum sér verstir hvað varðar atvinnumál.  Ég nefndi hér fyrr að ný svokölluð stóriðja væri hafinn á Bíldudal (Kalkþörungaverksmiðjan).  Ef kalla má 5 manna vinnustað stóriðju veit ég ekki hvaða orð á að nota um fyrirtæki Gísla Jónssonar því eins og kemur fram í ræðu hans 1938 var hann að skapa yfir 100 störf í landi og gerði út tvo togara og okkra báta. 

 

En Gísli var ekki hættur um 1950 ræðst hann í að byggja tveggja hæða steinsteypt verslunar- og skrifstofuhús fyrir hf. Maron og var það staðsett þar sem húsin voru sem brunnu í desember 1929.  Húsið var hannað þannig að gert var ráð fyrir verslun á neðri hæðinni og skrifstofum og íbúð á þeirri efri.  Einnig var það byggt þannig að möguleiki væri að bæta þriðju hæðinni við.  En Bílddælingar voru ekki allir mjög ánægðir með Gísla Jónsson og virðast ekki hafa áttað sig nægjanlega vel á því hvað hann var að gera fyrir þorpið.  Gísli þurfti að sjálfsögðu að hafa mikil samskipti við hreppsnefnd en þar voru í meirihluta sjálfstæðismenn.  Árið 1952 voru sveitarstjórnarkosningar og á þeim tíma sem úrslit voru ljós var Gísli staddur um borð í togara sínum Baldri BA-290 sem var að flytja hann frá Reykjavík til Bíldudals og kom skeyti um borð í togarann þar sem skýrt var frá því að meirihluti sjálfstæðismanna í  hreppsnefnd væri fallinn og vinstri menn teknir við.  Reiddist Gísli mjög við þessa frétt og hafði á orði að Bílddælingar kynnu ekki gott að meta og best væri að hætta öllum rekstri á staðnum.  Og er hann kom vestur seldi hann Kaupfélagi Arnfirðinga hið nýja verslunarhús sem var í smíðum og nokkru síðar seldi hann sama aðila rækjuverksmiðjuna sem seinna fékk nafnið Matvælaiðjan hf. er síðar framleiddi hinar frægu "Bíldudals grænar baunir," einnig seldi hann fiskimjölsverksmiðjuna og báða togara sína seldi hann úr landi 1955 

 

Í blaðinu Geisli sem séra Jón Kr. Ísfeld gaf út er skýrt frá því í 32. tbl. 8 árg. 1953 að 1. febrúar hafi borist eftirfarandi símskeyti: til Oddvitans á Bíldudal:

Í tilefni af því, að í dag eru 15 ár síðan eigendaskipt urðu á Bíldudalseignum og grundvöllur lagður að auknu atvinnulífi þar, og sem þakklætisvott fyrir margar ógleymanlegar ánægjustundir í baráttu fyrir bættum kjörum fólksins og bjartari framtíð staðarins, afsölum við hér með Suðurfjarðahreppi endurgjaldslaust allar lóðir og lendur, sem við eigum í dag óseldar á Bíldudal.  Lögformlegt afsal, lóðalýsingar og lóðasamningar verður póstlagt með fyrstu ferð.  Afsalið er lítil fórn frá okkur, en væntalega til hagsmuna fyrir hreppinn.

 

Guð blessi öll framtíðarstörf ykkar.

Hlín Þorsteinsdóttir, Gísli Jónsson, Hlutafélagið Njáll.

 

Síðan segir í Geisla:  Afsalið, lóðalýsingar og lóðasamningarnir eru nú komin í hendur hreppsnefndar Eftir að þinglestur hefur farið fram, er Suðurfjarðahreppur orðinn lögformlegur eigandi framangreindra eigna, en með afsalinu er hann nú þegar eigandinn.  Hreppsnefnd hefur með símskeyti þakkað þessa höfðinlegu gjöf.  Með þessari höfðinlegu gjöf hafa þau hjónin Hlín Þorsteinsdóttir og Gísli Jónsson alþingismaður, enn einu sinni sýnt hlýhug og vináttu sína til Bílddælinga.  Þegar fréttin um þessa gjöf hjónanna barst út um þorpið, munu flestir Bílddælingar eða allir hafa hugsað með þakklæti og vinarhug til þessara fjarlægu vina.   Svo broslega vill nú til að þeir sem náðu meirihlutanum í hreppsnefnd voru ungir menn nýkomnir úr námi og harðir sósíalistar en urðu seinna meir helstu forustumenn sjálfstæðismanna á Bíldudal.  Fljótlega var farið að efla heppsútgerð og vinnslu sem allan tíma var hið mesta vandræðabarn.  En hin mikli framkvæmdamaður Gísli Jónsson var farinn frá Bíldudal og hættur afskiptum af atvinnumálum þar og er hálfgerð skömm af því að enginn minnisvarði skuli vera á Bíldudal um þennan stórhuga mann.

   

                      

Ræða Gísla Jónssonar 1938 

Rækjuverksmiðjan er steinsteypt hús 30 m langt og 12 m breitt og 5 m lofthæð.  Húsinu væri skipt í vinnslusal, vélasal og vörugeymslu en við innganginn væri fatageymsla, salerni, ræstingarklefi og skrifstofa.  Húsið er allt raflýst og upphitað með lofti.  Það er búið öflugri vatnsleiðslu svo hreinlæts sé gætt í hvívetna en það er eitt af fyrstu skilyrðum í slíkri verksmiðju.  Ketilhús og kolageymsla er í sérstakri viðbyggingu úr steinsteypu.  Fyrirkomulag er gert eftir nýjustu kröfum og er húsið bjart og rúmgott.  Teikningar eru allar gerðar af hr. Erlingi Þorkelssyni vélfræðing eftir fyrirsögn hr. Þorvaldar Guðmundssonar niðursuðufræðings og í samráði við Gísla Jónsson.  Samningar um húsbygginguna voru gerðir í apríl við húsasmíðameistara Jón Jónsson frá Flateyri sem byggt hefur húsið.  Byrjaði hann á grunni þess í maí og lauk að mestu við bygginguna í júlí.  Vélar allar eru keyptar frá Atlas í Kaupmannahöfn og eru þær af nýjustu og bestu gerð.  Má sjóða jafnt niður í þeim allskonar fisk sem kjöt og hefur hr. Þorvaldur Guðmundsson aðstoðað við val þeirra en um alla uppsetningu þeirra hefur hr Þorvaldur Friðfinnsson niðursuðufræðingur annast en hann er jafnframt ráðinn framkvæmdastjóri verksmiðjunnar. Raflýsin öll er gerð af Magnúsi Jónssyni Bíldudal eftir teikningum og fyrirmælum hr. Eiríks Ormssonar rafverkfræðingi.  Eimketill og tilheyrandi er gerður af vélsmiðjunni Héðni í Reykjavík.  Allur kostnaður við verksmiðjuna er rúmlega 60 þúsund krónur og hefur Fiskimálanefnd lánað kr. 15 þúsund.  Verksmiðjunni er ætlað að geta afkastað 7500 dósum af rækju eða annarri afurð á dag og veiti þá um 90 manns atvinnu auk þeirra sem atvinnu hafa af að veiða hráefnið og flutningum til og frá verksmiðjunni.  Með því að hafa nægjanlegt hráefni og markað ætti verksmiðjan að geta framleitt fyrir hálfa milljón á ári.  Næst vék Gísli máli sínu að hafskipabryggjunni sem hann var nýbúinn að reisa og sagði: Hafskipabryggjan er 62 m á lengd og landgangurinn 7 m á breidd.  Haus bryggjunar er 18,5 m sinnum 9 m og dýpi við stórstraumsfjöru er 17 fet. svo hvert það skip sem hér eru í förum getur lagst að henni.  Öflug vatnsleiðsla er á bryggjunni og getur hún flutt 30 smál. á klst.  Vörur má flytja um bryggjuna jafnt á braut sem bílum og er hún raflýst.  Teikningar allrar bryggjunnar eru gerðar af hr Erlingi Þorkelssyni eftir fyrirsögn G.J. og hr smíðameistara Símonar Berg Reykjavík sem gerði fyrirfram allar mælingar og hafði eftirlit með smíðinni.  Yfirsmiðir voru þeir hr Sigurjón Einarsson og hr.Hákon Einarsson báðir frá Reykjavík en aðrir smiðir voru frá Bíldudal þar á meðal hr Jón Guðmundsson sem nú hefur verið við að smíða hér 3 hafskipabryggjur á ævinni.  Niðurrekstur stauranna stjórnaði hr Páll Ingólfsson Rvk.  Smíði bryggjunnar var ekki boðin út eins og smíði verksmiðjuhúsanna heldur ráðnir daglaunamenn og hafa þeir unnið verkið bæði fljótt og vel.  Kom Gullfoss með efniviðinn í byrjun júlí alls um 100 tonn en tveimur mánuðum síðar lagðist sama skip að henni svo að segja fullgerðri.  En vitanlega flýtti það fyrir smíðinni hve vel var gengið frá kaupum og pöntun á öllum efnivið en þar var svo að segja hver spýta tilsniðin eins og hún átti að vera.  Allur kostnaður við bryggjuna nemur 40 þús. krónum.  Hefur Alþingi veitt til hennar 10 þús. krónum er greiðist eigendum á næstu 3 árum en þeir verða að láta á móti 10% af öllum tekjum bryggjunnar næstu 25 ár og rennur það gjald sem fastur tekjustofn til Suðurfjarðahrepps.  Verða bryggjugjöldin því ákveðin í samráði við hreppsnefndina.  Efni til bryggjunnar kostaði rúmar 12 þús. krónur en af því varð að greiða í ríkissjóð toll kr. 2000 en allir tollar af þessum nýju mannvirkjum munu nema sem næst 20 þús.kr. auk þess sem sem útflutningsgöld af hinum væntanlegu afurðum verksmiðjanna munu nema kr. 100 á dag miðað við meðalframleiðslu. 

 Næst lýsti Gísli hinni nýju fiskimjölsverksmiðju sem einnig var verið að vígja.  Verksmiðjan er 14 m löng 12 m breið og 5 m há.  Er hún öll gerð úr steinsteypu og fast við hús sem fyrir var á staðnum og ætlað til mjölgeymslu.  Við enda verksmiðjunnar er steypt þró sem rúmar 1200 mál síldar en ofan á henni er ætlað fyrir hausa og magran fisk.  Verksmiðjunni er skipt í vélarsal og ketilsal.  Verksamningur um þessa byggingu var gerður í júní og er nú verið að ljúka frágangi hennar. Og hafa allir sömu menn unnið við bygginu verksmiðjunnar eins og við byggingu rækjuverksmiðjunar. Nema að allar teikningar eru gerðar af Vélsmiðjunni Héðni í Rvk.  hefur hún sumpart smíðað eða útvegað allar vélar og ketil.  En díselvélin sem aflið framleiðir útvegaði hr Eiríkur Ormsson og gerði hann einnig raflýsingu verksmiðjunnar.  Uppsetningu allra véla hefur Vélsmiðjan Héðinn hf. annast.  Við verksmiðjuna eru einnig byggðir lýsisgeymar til að taka á móti lýsi úr feitum fiski og bræðsluáhöld fyrir þorsklifur.  Gert er ráð fyrir að verksmiðjan geti unnið  úr allt að 650 málum síldar á sólahring eða um 50 tonnum af öðrum fiski og einnig er gert ráð fyrir að hún geti unnið hænsnafóður úr rækjuskel.  Allur kostnaður verksmiðjunnar er 140 þús. krónur og hefur enginn styrkur verið til hennar verið veittur. 

Að lokum sagði Gísli frá nýrri vatnsveitu sem hann hafði látið gera.  Vatnsleiðsla hefur verið gerð upp undir fjalli og hefur verið byggður 60 sml. geymir og frá honum lagðar leiðslur bæði í verksmiðjurnar og ofan á bryggju, einnig í sum hús þorpsins og til ætlast að brátt muni flest hús getað notið hennar.  Myndi þetta meðal annars lækka að mun brunabótagjöldin, þegar nægt vatn væri til brunavarna.  Allur kostnaður við vatnsveituna hefur verið um 10 þús. krónur.  Um rækju- og niðursuðuverlsmiðjuna stofnaði Gísli fyrirtækið Niðursuðuverksmiðjan hf. 

 

 

Ekki er mér kunnugt um hvernig Gísli gat fjármagnað allar þessar framkvæmdir því ekki var stuðningur frá hinu opinbera mikill en einhvern veginn tókst þetta allt hjá honum.  Eins og kemur fram í máli Gísla var Þorvaldur Friðfinnsson niðursuðufræðingur ráðinn fyrsti framkvæmdastjóri rækjuverksmiðjunnar.  Hann hafði Gísli kostað til náms í þeim fræðum í Þýskalandi, eins naut Gísli mikillar aðstoðar Þorvaldar Guðmundssonar niðursuðufræðings en hann varð síðar landsþekktur maður og oftast kenndur við fyrirtæki sitt Síld og Fisk.  Ekki var Þorvaldur Friðfinnsson lengi framkvæmdastjóri því hann fórst í hinu hörmulega slysi 1943 þegar skipið Þormóður fórst með allri áhöfn og fjölda farþega. 

Ekki er mér kunnugt um hver tók þá við sem framkvæmdastjóri en Sverrir Matthíasson tekur við stjórn verksmiðjunnar 1954.  Fyrstu verkstjórar voru ráðnir Hjálmar Ágústsson, Valdimar B. Ottósson og Elías Jónsson frá Hvestu.  Þar sem rækjuverksmiðjan var 90 manna vinnustaður kom mikið af aðkomufólki til starfa að mestum hluta kvennfólk en rækjan var öll pilluð í höndum, raðað í dósir og síðan soðin niður Talsvert af þessu fólki settist að á Bíldudal sérstaklega konur sem giftust ungum mönnum þarna á staðnum.  Má segja að þetta hafi verið blómatímabil fyrir unga menn á Bíldudal þegar þarna komu vestur nokkrir tugir af ungum stúlkum.  Enda fjölgaði talsvert á staðnum á þessum árum og um 1950 munu íbúar verið orðnir um 500 manns, þrátt fyrir hina miklu blóðtöku sem varð í Þormóðsslysinu.

 

Rækjuveiðar hófust 1935 í Ísafjarðardjúpi og fljótlega var byggð rækjuverksmiðja á Ísafirði með styrk frá Fiskimálanefnd.  Voru það eingöngu litlir bátar sem stunduðu þær enda veiðarfæri í samræmi við það.  Rækjutrollin voru lítil um sex metrar að lengd og toghlerarnir aðeins 45-50 kg. til samans.  1938 verður aflabrestur í Ísafjarðardjúpi sem verður til þess að ísfirðingar fara að leita að rækju víðar og hana fundu þeir í Arnarfirði og hófu þar veiðar.  Þeir höguðu veiðunum þannig að bátarnir lágu inná Arnarfirði yfir nóttina en áður hafði afla allra bátanna verið fluttur yfir í einn sem fór með hann til Ísafjarðar og skiptust bátarnir á að fara þessar ferðir. En árið eftir fór aftur rækja að veiðast í Ísafjarðardjúpi og hættu ísfirðingar þá að sækja í Arnarfjörð.  Hinsvegar var Gísli fljótur að sjá þarna möguleika og eins og áður hefur komið fram opnaði hann sína rækjuverksmiðju haustið 1938 og þá fara bátar frá Bíldudal að stunda rækjuveiðar einkun hinir minn svo sem Kári BA-265 6 brl. Svanur BA-268 15 brl. og Hinrik BA-285 6 brl.   Ekki tóku hinir svokölluðu vertíðarbátar þátt í rækjveiðum í byrjun en það voru Frigg BA-4,  Sigurður Stefánsson   BA-44 og Jörundir Bjarnason BA-65 en þeir voru allir 22 brl. að stærð.

 

Í blaðinu Geisla  32. tölublaði 1953 og áður er vitnaði í er eftirfarandi frétt:

 

"Niðursuðuverksmiðjan hefir verið í fullum gangi frá því á áramótum.  Unnið hefir verið úr rækju, sem veidd er hér í firðinum.  Eins og áður hefir verið getið hér í blaðinu er rækjan veidd á þessum 3 bátum: Svaninum, Hinrik og Kára.  Hefir yfirleitt aflast vel.  Frá áramótum til og með 28. febrúar hefir verið unnið úr rúmlega 43 tonnum af rækju en fullunnin rækja er um 20% af hráefnismagninu.  Mesti afli sem,  bátur hefir lagt á land eftir eina  veiðiferð eru 974 kg.  En þess má geta að afli bátanna hefði getað verið mun meiri, en vegna vöntunar á vinnukrafti til þess að vinna úr rækjunni, hefir orðið að grípa til þess ráðs að takmarka nokkuð veiði bátanna.  Konur vinna aðallega í verksmiðjunni, en auk þess 3 karlmenn.  Flestir hafa unnið þar eftir áramótin 31 kona, annars vinna þar ekki alltaf færri en 20 konur.  Komið hefir til máls að fá vinnukraft að, en vegna húsnæðiseklu hefir það ekki enn komist í framkvæmd.  Vinna við að pilla rækjuna er ákvæðisvinna.  S.l. 2-3 vikur hafa konur haft um  og yfir kr. 1000 í vikulaun um vikuna og margar hafa farið yfir kr, 1300.  Hæst vikukaup hefur komist upp fyrir kr: 1400.oo með orlofi.  Á hverjum rækjuveiðibát eru 2 karlmenn.  Mesturhluti rækjunnar er nú hraðfrystur."  Þótt ekki þyki þetta mikill afli á hvern bát á dag verður að hafa í huga að verð á rækjunni til bátanna er um fjórfallt þorskverð. 

 

Ég ætla að bæta hér við til fróðleiks og vonandi einhverjum til ánægju grein eftir Hafliða Magnússon, skáld frá Bíldudal en nú búsettur á Selfossi sem birtist í fyrsta bindi bókaflokksins frá "Bjargtöngum að Djúpi:

Þótt þessi skrif Hafliða tengist ekki með beinum hætti Gísla Jónssyni sýnir hún samt hvað mikill kraftur var í fólki á Bíldudal á þessum tíma og í hvaða umhverfi Gísli Jónsson kom til að reka sín fyrirtæki.  Þessi grein er birt með góðfúslegu leyfi Hafliða og kann ég honum bestu þakkir fyrir.  Ef einhver stafsetningar villa kemur fram er hún mín (J.K.), ekki Hafliða.

 

Upphaf Kvikmyndasýninga á Bíldudal

Goodtemplarastúkan Iðunn, sem mun hafa verið stofnuð 1894, kom sér fljótlega upp húsi úr timbri tveggja hæða.  Það hús er nú horfið af sjónarsviðinu, en það átti sína merku sögu.  Við það festist síðar nafnið Baldueshagi vegna hlutafélags að nafni Baldur sem var stofnað til að reyna að endurkaupa húsið, sem Pétur J. Thorsteinsson hafði tekið til sín vegna skulda.  Eftir þessu húsi heitir núverandi félagsheimili, Baldurshagi.

Guðmundur Sigurðsson hét maður, bakari að mennt fæddur 1876 í Úthlíð í Biskupstungum.  Hann kom til Bíldudals á vegum Péturs J. Thorsteinssonar með konunglegt meistarabréf frá Kaupmannahöfn upp á vasann í sinni bakaraiðn.  Það var um aldamótin 1900.  Þegar Guðmundur hætti störfum sem bakari, keypti hann húsið Baldurshaga og stundaði þar verslun.  Í húsinu var allstór stofa, sem notuð hafði verið til skemmtana og fundarhalda og hélt hann þeim sið áfram, að leigja stofuna út fyrir lítið gjald.  Það var líka ætíð opið hús á kvöldin þar sem fólk kom til að spila og tefla eða skemmtu sér við fjörugar samræður.  Leiksýningar voru þarna einnig og lék Guðmundur stundum sjálfur í einstaka verkum, enda var hann mikill áhugamaður um menningarmál. 

Fyrsta kvikmyndasýningarvélin

Árið 1917 er byggð rafstöð fyrir kauptúnið og skömmu síðar, eða 1918-1919, kaupir Guðmundur kvikmyndasýningarvél og setti hana upp í Baldurshaga.  Var henni stillt upp á borð í herbergi inn af stofunni og tvö göt gerð í þilið, annað fyrir sýningarvélina og hitt fyrir sýningarmanninn.  Vélin var handsnúin og með ljósaperu, en ekki kolbogaljósi, sem síðar varð.  Þrjá piltunga hafði Guðmundur sér til aðstoðar við sýningarnar, þá Gísla Súrsson, Axel Magnússon og Markús Bjarnason.

Hægt á vélinni til að teygja úr æsingnum

Mikil spenna fylgdi sýningum þessum meðal áhorfenda og höfðu sýningarmenn þann sið að hægja á vélinni er spennan var að ná hámarki og teygja þannig á æsingnum, enda var haft eftir Gesti, bróður Gísla á Uppsölum að ekki væri farandi í kvikmyndahús nú á dögum, síðan menn hættu að geta haft hönd á hraða atburðanna sjálfir.  Meðan á sýningu stóð vatt filman sig sjálfkrafa inn á aðra spólu, en eitt sinn slitnaði filman í miðju spennuatriði og ekki þótti það að nokkru leyti við hæfi að stöðva sýninguna til að líma filmuna saman og var hún látin renna í góld þar sem hún lenti í flækju.  Sagði einn viðstaddur, að Markús sýningarstrákur, sem var að vísu smávaxinn, hefði staðið í mitti í filmuhrúgunni, enda hefðu 1000 fet farið niður.  Að sýningu lokinni hjálpaði strákahópur við að greiða úr flækjunni og spóla filmunni inn að nýju.

 

Bíó í Gúanóinu 

Árið 1943 eða 1944 stofna þremenningarnir Jafet Hjartarson verkfræðingur, Ólafur P. Jónsson læknir og Jóhann Gíslason smiður félag um kvikmyndasýningar og keyptu eina sýningarvél frá Bandaríkjunum af Victor gerð.  Jafet var þá nýlega fluttur til staðarins og rak beinamjölsverksmiðjuna eða Gúanóið eins og hún var oftast nefnd.  Einnig stjórnaði hann Rækjuverksmiðjunni um tíma.  Beinamjölsverksmiðjan sem að vísu er enn í gangi og gegnir sama hlutverki, var ekki starfrækt þennan vetur.  Var hlutverki hennar snarlega breytt og hún gerð að kvikmyndahúsi.  Seglstrigi var klæddur með veggjum og sýningartjald sett upp í norðurenda húsins.  Upphækkaður sýningarklefi var smíðaður gengt tjaldinu við millivegg og vélinni komið fyrir þar.  Kalt var í veðri þennan vetur og var rafsuðuhella höfð í gangi í klefanum allan sólahringin til að halda velgju á vélinni svo hún yrði ekki fyrir frostskemmdum, þó að klefinn væri að vísu eitthvað einangraður líka.  Baklausir trébekkir voru settir í salinn og fyrst framan af sátu áhorfendur þar kapplæddir með vettlinga á höndum meðan á sýningum stóð, en síðar voru settir upp nokkrir miðstöðvarofnar og gufa leidd í þá úr katli verksmiðjunnar til hitunar.  Í dægurlagatexta eftir greinarhöfund, sem, heitir Gengið um þorpið og Ómar óskarsson syngur við eitt lag inná plötu er lýst gömlum byggingum og atburðu,.  Þar segir inni í miðu lagi:

                     Þarna er líka gamla Gúanóið,

                     garga þar á þaki fuglar eftir nótum.

                     Á þakið legt er sífellt bætt við bótum.

                     Á þér hefur gengið gamla hróið

                     gnauð og stormahret frá aldamótum.

 

                     Áður fyrr margt þar hóf var haldið,

                     höfðu menn þar leiksýningar, bíó.

                     Þokkadísir heims frá Róm og Ríó

                     þöndu hvefldan barm um hvíta tjaldið,

                     svo hver er leit mun aldrei gleyma því, ó.

Þeir þremenningar sýndu til skipti og samið var um kvikmyndir við tvö kvikmyndahús í Reykjavík.  Guðbjartur Jónasson hét maður sá, er mestu tók að sér að selja miðana við innganginn og fékk faðir hans gamall frítt inn á sýningarnar fyrir hans tilstilli.  Gamli maðurinn hafði feikna gaman af myndunum, en einkum þó ef nokkuð var um ástir og kossa og ekki síst ef smávegis sást í bert hold fagurra kvenna á tjaldinu.  Kvað hann þá myndina hafa verið ákaflega áhrifaríka.

Allt saman plat og vitleysa  

Ótal mörg hlé voru á sýningunum vegna þess að aðeins var ein vél í notkun og eitt sinn er verið var að sýna Suðurhafseyjamynd með húladansmeyjum sem lítt voru klæddar öðru en strápilsumm fór einn öldungunganna Ebenezer að nafni í hléi upp að tjaldinu og gáði bak við það.  Vildi hann sjá hvort dömurnar væru að hamast milli þátta.  Gísli bátasmiður, faðir Jóhanns eins þremenninganna er að sýningum stóðu, gáði einnig bak við tjaldið öðru sinni og varð reiður er hann sá þar tóm eitt.  Kvað hann þetta allt saman plat og vitleysu og fór snúðugur út.  Ingólfur í Sælundi kom ætíð fram sem hinn forframaði heimsmaður, þó ekki væri hann víðförull.  Hann leit alla nýlundi með hæfilegri fyrirlitningu, þó hann nýttisér hana gjarnan að fullu.  Hann kallaði upp þegar hann mætti í salinn að hann kæmi nú ekki til að horfa á bíómynd heldur aðeins til að fá að sitja.  Þótti það ekki trúlega staðreynd á hörðum trébekkjum.

Smyglaði sig inn og faldi sig í hvíslarakassanum

Nokkuð var um að auralitlir strákar reyndu að smygla sér inn án þess að borga og þá ekki síst á bannaðar myndir, sem voru mun meira spennandi en aðrar.  Sæli sem síðar varð dugandi skipstjóri í Tálknafirði var með þeim harðari í þessum efnum.  Hafði hann gjarnan lætt sér inn á einhvern hátt talsvert áður en sýning hófst og fundið sér góðan felustað í kvíslarakassanum fyrir framan svið, sem barið hafði verið saman fyrir leiksýningu.  Í miklu spennuatriði sáust handleggir Sæla skyndilega sveiflast upp úr kassanum er hann í æsingi hvatti sína menn til dáða á tjaldinu.  Þremenningarnir hættu svo nokkuð fljótlega starfsemi og fluttu í burtu.  Mun Þormóðsslysið mikla hafa átt einhvern þátt í því.  Valdimar Ottósson keypt af þeim sýningarvélina og nýtti áfram aðstöðuna í mjölhúsinu.  Hann hafði á tilfinningunni rétt fyrir sýningu, að ekki mundi hvíslarakassinn tómur og fór og leit ofan í hann.  Mætti hann þar angistafullum augum Sæla.  Þeir horfuðst í augu um stund, en svo gekk Valdimar í burtu og hóf sýninguna, en Sæli fékk að vera í friði í kasanum.  Einn þeirra er stráklingur var á þessum tíma segir síðan ilm af fiskimjöli ætíð tengjast minningum um skemmtilegar kvikmyndir.

Nýr Baldurshagi og nýjar sýningarvélar

Árið 1945 byggði Sjálfstæðisfélagið á staðnum samkomuhúsið er, síðar hlaut nafnið Baldurshagi er það var orðið félagsheimili.  Voru þá keyptar tvær nýjar sýningarvélar.  Jón J. Maron bróðir Gísla Jónssonar var ráðinn framkvæmdastjóri og réð hann þá að kvikmyndasýningunum Valdimar Ottósson og Guðbjart Jónasson sem reyndar hafði keypt fyrri sýningarvélina með Valdimari.

Ægileg vein úr sýningarklefanum

Guðbjartur var búfræðingur að mennt og þótti dálítið til þess koma og nokkuð var hann drjúgur með sjálfan sig.  Ekki henntaði honum vel að meðhöndla sýningarvélarnar, þó hann gerði til þess ítrekaðar tilraunir, enda þótti hann með eindæmum klaufskur.  Hann gleymdi að setja öryggisloku er hann var að millispóla filmu.  Hún skrapp út af pinnanum á fullum hraða og valt niður alla stiga og vatt niður af sér alla filmuna í andyrinu.  Öðru sinni í miðri sýningu ætlaði hann að laga filmuna til á tannhjóli í vélinni og festi þá fingurinn í hjólunum.  Kvikmyndahúsagestir heyrðu ægilegt vein úr sýningarklefanum meðfram því að skuggamyndir af blóðdropum hnigu niður eftir sýningartjaldinu.  Eftir það lét Guðbjartur sér nægja að selja miðana.  Tæpast hefur þar þó alltaf komið rétt útkoma, þó allt væri gert af fullum frómleika og samviskusemi, því honum var ákaflega ólagið að gefa til baka svo rétt reiknað væri.  Hann hafði óskaplega löngun til að stunda verslun og eitt sinn á sjómannadegi pantaði hann gosdrykki fyrir 2000 krónur og seldi út um gat til vegfarenda.  Allt var það gert fyrir eigin reikning og álagning hæfileg.  Útkoman að kvöldi varð samt aðeins 1700 krónur, en sjaldan hafði sést hamingjusamari maður labba til síns heima að loknum vel heppnuðum vinnudegi.  Hann lét draum sinn rætast er hann hóf á efri árum verslun í gömlum vigtarskúr, seldi mest undir innkaupsverði, en hafði loks fundið hamingjuna.

Sherlock Holmes í hættu staddur

Óvarleg meðferð elds í sýningarklefa var mjög hættuleg, því sellósinn, sem var efni filmunnar var mjög eldfimur.  Eitt sinn var ekki búið að koma spólu fyrir í öskju sinni, en endi hennar lafði niður úr hillu.  Einhver rak í hana logandi vindling og hún fuðraði upp á stundinni, reyndar eins og sprenging.  Myndin hét "Sherlock Holmes í hættu staddur.

Sjónvarpið og endalok kvikmyndasýninganna

Gunnar Valdimarsson, faðir Þrastar Leós leikara, tók svo að mestu við sem sýningarmaður, þó fleiri kæmu þar við sögu, en hann sýndi í áratugi.  Sjónvarp og myndbandavæðing gengu svo af kvikmyndasýningunnum dauðum á staðnum, eins og víðar, en þá voru þær búnar að eiga sér merka sögu.

Lýkur hér tilvitnun í skrif Hafliða Magnússonar.

Eins og kemur fram í skrifum Hafliða Magníssonar sem ég birti hér að ofan byggir Sjálfstæðisfélagið á Bíldudall nýtt samkomuhús á staðnum 1945 og tel ég hæpið að flokksfélag á svo litlum stað hafi haft fjármagn til að reisa slíka byggingu og er ekki grunlaus um að þar hafi Bílddælingar einu sinni enn notið Gísla Jónssonar

Eitt þeirra fyrirtækja sem Gísli Jónsson eignast við kaup sín á svokölluðu Bíldudalseignum en það var Gamla smiðjan sem Pétur Thorsteinsson reisti á sínum tíma og bjó hana öllum nýtísku tækjum sem þá var völ á.  Gísli seldi Magnúsi Jónssyni fljótlega smiðjuna, en Magnús hafði numið járnsmíði bæði í Danmörku og Noregi og hafði starfað í smiðjunni frá því um aldamót með honum í smiðjunni unnu synir hans tveir, Axel og Gísli Súrsson.  Gísli vann mikið að eldsmíði í smiðjunni.  Hann steypti vélarhluta, akkeri, beislisstangir og smíðaði skeifur undir hesta.  Hann ók vörubíl meðfram vinnu sinni í smiðjunni og keyrði m.a. öllu efni til byggingar frystihússins og rækjuverksmiðjunnar.   Gísli Súrson var í raun Magnússon, en Ingunni konu Magnúsar hafði dreymt Auði Vésteinsdóttur þegar hún var barnshafandi og bað Auður hana að lát barnið heita eftir manni sínum Gísla Súrssyni og eftir að Ingunn fæddi son lét hún hann heita fullu nafni eftir manni Auðar.  Gísli Súrsson (Magnússon) flutti til Reykjavíkur upp úr stríðslokum og seldi þá Axel bróður sínum íbúðarhús sem hann var nýbúinn að byggja á Bíldudal.  Þeir feðgar Magnús og Axel ráku svo smiðjuna saman og síðan varð hún í eigu Axels eftir að faðir hans dó.  Eftir lát Axels 1972 eignaðist Kristinn Ásgeirsson smiðjuna og rak hana í 14 ár en þá var komið fyrirtækið Vélver hf. sem starfaði í hinni gömlu skipasníðastöð Gísla Jóhannssonar en það húsnæði hafði verið mikið endurbætt en fyrirtækið átt við að stríða mikla fjárhagserfiðleika og fór svo að Fiskvinnslan á Bíldudal hf. keypti fyrirtæki Kristins og Vélver hf. og sameinaði þau í húsnæði Vélvers undir nafninu Smiðjan hf. og sá Kristinn Ásgeirsson um reksturinn en framkvæmdastjóri var Magnús Björnsson.  Var Smiðjan ehf. starfrækt til 1993 og unnu þar 3-5 menn.   Núverandi eigandi Gömlu smiðjunnar eru Jón Bjarnason oft kenndur við fyrirtækið sitt Lás ehf. og kona hans Heba Harðardóttir, dótturdóttir Axels svo segja má að Gamla smiðjan haldist í ættinni.  

 

Eftir að Niðursuðuverksmiðjan kemst í eigu Kaupfélags Arnfirðinga og fær nafnið Matvælaiðjan hf. byrja deilur um verð á rækju sem hafa verið í byrjun hverrar rækjuvertíðar nær undantekningarlaust síðan og er þá  fljótlega farið að huga að bátakaupum til rækjuveiða og 1958 kaupir Matvælaiðjan hf. og Gunnar Þórðarson Frigg BA-4  22 brl. og varð Gunnar skipstjóri á bátnum, en 1961 kaupir Matvælaiðjan hf. hlut Gunnars í bátnum. Um þetta leiti er Pétur Þorsteinsson tekinn við sem kaupfélagsstjóri Kaupfélags Arnfirðinga og þá jafnframt framkvæmdastjóri Matvælaiðjunnar hf.    1957 flytur til Bíldudals maður að nafni Ari Guðmundsson sem þaðan var ættaður og kemur með bátinn Sísí RE-266 13 brl. og hyggst gera út á rækju.  Ari var mjög harður kommúnisti og hóf útgáfu á blaðinu Rauðfelldur, auk þess sem hann stóð fyrir kvikmyndasýningum í kjallara samkomuhússins og voru það nær eingöngu áróðursmyndir frá austurtjalds-löndunum, ekki voru þessar sýningar mikið sóttar hjá Ara, mest börn sem hann gat smalað inn til að komast í bíó.  Ari var fljótur að lenda í deilum við Pétur kaupfélagsstjóra og beitti óspart blaði sínu til að skamma Pétur svo sjósóknin sat frekar á hakanum og fór svo að lokum að útgerðin komst í þrot, bæði var innkoman á bátinn lítil og nokkur kostnaður fylgdi blaðaútgáfunni og bíósýningunum fór svo að báturinn var boðin upp í apríl 1959 og kaupandi var Pétur Þorsteinsson fyrir hönd Matvælaiðjunnar hf. og skýrði hann bátinn Freyju BA-32 og skipstjóri var ráðinn Gunnar Jóhannsson og með honum á bátnum var Marinó Finnbogason.  Við þetta mögnuðust  árásir Ara á Pétur í blaðinu Rauðfelldur og vildi hann kenna Pétri um allar sínar raunir og fór svo að Ari Guðmundsson gafst upp á að gera Bílddælinga að kommúnistum og flutti af staðnum.  En Pétur Þorsteinsson hélt áfram að efla bátaflota Matvælaiðjunnar hf og 17. febrúar 1960 kaupir hann Þórir GK-47 11 brl. og fékk hann nafnið Dröfn BA-28 og við þeim bát tók sem skipstjóri Jón Kristmundsson og með honum var á bátnum Kristján Reinaldsson en þeir voru þá búnir að selja bát sinn Hinrik BA-278 og var Matvælaiðjan þá komin með 3 báta til rækjuveiða.  Ekki voru allar deilur að baki þótt rækjubátarnir væru komnir í eigu verksmiðjunnar.  Nú hófust deilur um kaup og kjör en engir kjarasamningar voru þá í gildi um rækjuveiðar.   Fyrirmynd var sótt til Ísafjarðar en þar voru yfirleitt tveir menn á hverjum báti og oftast báðir eigendur og hlutur sjómanna var um 50% af aflaverðmæti, sem gekk ekki upp þegar þriðji aðili var að gera út eins og var í tilfelli Matvælaiðjunnar hf.  Þessi kjaradeila fór í algeran hnút, sem endaði með að öllum sjómönnum á bátum Matvælaiðjunnar hf. var sagt upp og aðrir ráðnir í staðinn.   Við skipstjórn á Freyju BA-32 tók Friðrik Ólafsson, sem skipstjóri við á Dröfn BA-28 tók Sigurmundur Jörundsson en ekki er mér kunnugt um hver tók við skipstjórn á Frigg BA-4, annað en að Jón Kristmundsson var skipstjóri á honum síðustu árin sem hann var gerður út.   1963-1964 tók við nýr kaupfélagsstjóri og sem framkvæmdastjóri Matvælaiðjunnar hf.   En það var hinn mikli framkvæmdamaður Gísli Theodórsson.  Hann hafði mikinn áhuga  á að efla starfsemi Matvælaiðjunnar hf.  og setti mikinn kraft í allt starf þar sérstaklega niðursuðuvörur og urðu þá til hinar vinsælu "Bíldudals grænar baunir" auk þess sem soðið var niður, svið og ýmsar kjötvörur og allskonar grænmeti einnig var þar framleidd tómatsósa.  Ástæða þess hvað "Bíldudals grænar baunir" urðu vinsælar var sú að Gísli keypt alltaf úrvals hráefni þótt það væri eitthvað dýrari en aðrar verksmiðjur voru að nota.    Gísli keypti mikið af vélum og tækjum til hagræðingar en samt var rækjuvinnslan ávallt kjöfesta í starfseminni og bylting varð þegar Gísli keypti pillunarvél frá Ísafirði og sett var upp á Bíldudal og jók afköstin mikið.  Gísli var mikill rekstrarmaður og sá fljótt að ekki væri hagkvæmt að verksmiðjan væri að stunda útgerð og bauð því sjómönnum á rækjubátum félagsins að kaupa bátana á góðum kjörum.  2. júní 1967 kaupa þeir Sigurmundur Jörundsson og Guðmundur R. Einarsson bátinn Dröfn BA-28, en 15. jan. 1969 er Guðmundur R. Einarsson einn skráður eigandi. Báturinn talinn ónýtur og tekin af skrá 2. des. 1974 og þann 2. júní 1966 kaupir Friðrik Ólafsson bátinn Freyju BA-32 og 28.okt. 1968 kaupir Sigmundur Friðriksson hálfan bátinn á móti föður sínum.  Báturinn var talin ónýtur og tekinn af skrá 6. okt. 1969.  Og í framhaldi af því stofna þeir feðgar Útgerðarfélagið Freyju hf. og láta smíða fyrir sig nýjan bát í Stykkishólmi sem fékk nafnið Helgi Magnússon BA-32 og var 15 brl. mun þetta hafa verið fyrsta nýsmíði fyrir Bílddælinga frá 1959.  Sigmundur Friðriksson varð skipstjóri á bátnum. Ráku þeir feðgar það félag af myndarskap til 1984 en þá var Friðrik Ólafsson fallinn frá og félaginu slitið í framhaldi af því og báturinn seldur.  Eins og kunnugt er voru dagnótveiðar bannaðar um 1950 en leyfðar aftur um 1960 og fóru þá rækjubátarnir að stunda þær veiðar á sumrin og fá betri grundvöll undir rekstur báta sinna.    En áfram átti Matvælaiðjan Frigg BA-4 en hann var talinn ónýtur og tekin af skrá 29. sept. 1967.  Stæðsti markaður fyrir afurðir Matvælaiðjunnar var í Reykjavík en vegna laga um verðlagseftirlit, mátti bæta við flutningskostnaði  þegar vörur voru fluttar frá Reykjavík en ekki öfugt sem þýddi að flutningskostnaður á afurðum frá Bíldudal til Reykjavíkur varð að lenda á verksmiðjunni og má segja að það hafi í raun kippt grundvelli undan hinni miklu starfsemi sem var orðin hjá Matvælaiðjunni.  Eftir að Gísla var boðið mun betra starf hjá SÍS komi í hans stað Kári Einarsson rafmagnsverkfræðingur og var hann mjög kraftmikill og útsjónarsamur um margvíslegar endurbætur á Matvælaiðjunni og færði þar margt til betra horfs   Ég vann um tíma í verksmiðjunni og man alltaf eftir þeim miklu törnum sem komu fyrir jól og páska en þá var nánast unnið allan sólahringinn til að anna pöntunum.    Um 1970 sáu sjálfstæðismenn á Bíldudal ofsjónum yfir hvað rekstur Matvælaiðjunnar gekk vel og tóku höndum saman og stofnuðu með nokkrum útgerðarmönnum og einstaklingum fyrirtækið Rækjuver hf.    Aðalkvatamenn að stofnun þess voru Eyjólfur Þorkelsson þáverandi sveitarstjóri og Jónas Ásmundsson fyrrum oddviti og framkvæmdastjóri Hraðfrystihúss Suðurfjarðahrepps og til stuðnings höfðu þeir tvo lögmenn í Reykjavík þá Óttar Ingvarsson og Hörð Einarsson.  En gegnum árin höfðu margir reynt fyrir sér á rækjuútgerð og keypt til þess báta en ekki urðu þessar útgerðir langlífar en hér verður sagt frá nokkrum. en þá var ekki kominn kvóti heldur eina skilyrðið á báturinn væri skráður á Bíldudal og skipstjóri ætti þar lögheimili.

1969 kaupa þeir Hallgrímur Ottósson og Ágúst Sörlason bátinn Diddó BA-45 8 brl. en 1.okt. 1974 selja þeir bátinn Valdimar Ottóssyni, Ottó Valdimarssyni og Jens H. Valdimarssyni og varð Ottó skipstjóri á bátnum en þennan bát selja þeir síðan 14. maí 1980.  Guðmundur R. Einarsson sem átti Dröfn BA-28 og var talinn ónýtur og tekin af skrá 1974 lætur smíða fyrir sig nýjan bát 1975 11 brl. og stofnaði um þá útgerð fyrirtækið Dröfn hf.  Síðar eignaðist Guðmundur Þ. Ásgeirsson þennan bát. en síðar var hann seldur til Ísafjarðar.  1968 kaupir Kristján B. Guðmundsson bátinn Kolbein ungi NS-7 9 brl. og fékk báturinn nafnið Vonin BA-22 og 1969 kaupa þei Konráð Gíslason og Benedikt Benediktsson bátinn en 1974 eignast Pétur Bjarnason bátinn og fékk hann nafnið Blíðfari BA-22 og 1977 eignast Óskar Magnússon bátinn en hann seldi hann til Ólafsfjarðar 1979.  1970 kaupir Snæbjörn Árnason Jódísi ÍS-73 15 brl. og var hann skráður á Bíldudal sem Jódís BA-11 en 1972 kaupir Guðmundur R. Einarsson bátinn og varð Gumundur skipstjóri en hann átti þá einnig bátinn Dröfn BA-28 (eldri) og varð Ástvaldur Jónsson skipstjóri á honum.  1968 stofna þeir Pétur Valgarð Jóhannsson, skipstjóri og Gunnar Einarsson, vélstjóri félagið Vísir hf. og keypt það félag Vísir HU-10 16 brl. sem var skráður á Bíldudal sem Vísir BA-44.  Fljótlega kaupir Pétur Valgarð hlut Gunnars í félaginu og rak það einn ásamt fjölskyldu sinni.  Báturinn fórst síðan á Arnarfirði 25. febrúar 1980 og með honum áhöfnin 2 menn.  1969 stofnar Sigurður Guðmundsson ofl. félagið Bjargmundur sf.  Og kaupir það bátinn Bjargmundur ÍS-82 9 brl. sem var skráður á Bíldudal sem Bjargmundur BA-25 Þennan bát leigir síðar Útgerðarfélagið Freyja hf. a.m.k.eina vertíð eftir að félagið hafði fengið Helga Magnússon BA-32 og var Friðrik Ólafsson skipstjóri.  Báturinn var seinna eða 1975 seldur til Flateyrar.  1969 kaupir Jón Kristmundsson með Sævari Jónssyni á Patreksfirði bátinn Pétur Guðmundsson BA-10 11 brl. og varð Jón skipstjóri á bátnum en 1971 eignast Fylkir hf. á Patreksfirði bátinn.  Um 1970 ætla þeir Jón Kristmundsson og Páll Kristjánsson að kaupa bátinn Hersir BA-14 en við nánari skoðun kom í ljós að skrokkur bátsins var orðin mjög lélegur og gengu þá kaupinn til baka.  Báturinn var síðan talinn ónýtur og tekin af skrá 1974.  Eitthvað fyrir 1970 flytur Þórður J. Jónsson frá Suðureyri í Tálknafirði með bát sinn Höfrung BA-60 12 brl. og hóf rækjuveiðar frá Bíldudal.   Einnig var gerður út á rækju Jörundur Bjarnason II BA-64 22 brl. sem var í eigu Græðis hf. en aðaleigendur þess félags voru Bjarni Jörundsson og Gísli Friðriksson en þeir höfðu komið sér upp rækjuvinnslu á Bíldudal og unnu sinn afla sjálfir.

Eins og áður sagði var Rækjuver hf. stofnað 1970 og meðal hluthafa þar voru nokkrir einstklingar og  eigendur rækjubáta og fór nú bátar þeirra að landa hjá Rækjuver hf.

Þeir bátar sem fluttu sig til Rækjuvers hf. voru:

Helgi Magnússon BA-32   15 brl               Eigandi: Útgerðarfélagið Freyja hf. 

Vísir BA-44                       16  "                    "         Vísir hf.

Dröfn BA-28                     11  "                    "         Dröfn hf.

Jódís BA-11                      15   "                    "       Snæbjörn Árnason/Guðmundur Einarsson

Vonin BA-22                      9   "                    "        Konráð Gíslason og Benedikt Benediktsson

Þannig að framkvæmdastjóri Matvælaiðjunnar hf. Kári Einarsson sá fram á að fá ekki næga rækju til vinnslu og hóf nú bátakaup af fullum krafti.  1970 stofnar hann félagið Hólmaröst hf. og kaupir það félag Hólmaröst KÓ-10 11 brl. sem skráð var Hólmaröst BA-37 skipstjóri varð Kristinn Ásgeirsson ofl.  Þessi bátur var talinn ónýtur og tekin af skrá 1976. 1970 kaupir Matvælaiðjan hf. Stapa RE-69 17 brl.  og var hann skráður Stapi BA-17. Við skipstjórn á þessum bát tók Sigurmundur Jörundsson og með honum á bátnum var Bjarni sonur hans.  Sama ár kaupir Kári í eigin nafni bátinn Garðar SH-164 14 brl. og var hann skráður sem Garðar BA-74 en þetta mun hafa verið einn elsti bátur í flotanu76,  ára gamall.  Við skipstjórn á Garðari tók Jón Kristmundsson og Páll Kristjánsson varð vélstjóri.  Var Kári nú búinn að tryggja Matvælaiðjunni hf. 3 báta til viðbótar öðrum viðskiptabátum.

Bátar hjá Matvælaiðjunni hf.

Bjargmundur BA-25           9 brl.                Eigandi: Bjargmundur sf. /Sigurður Guðmundsson

Höfrungur BA-60              12   "                        "       Þórðu J. Jónsson

Kári BA-265                       6   "                         "       Jón Kr. Jóhannsson

Hólmaröst BA-37             11   "                         "       Hólmaröst hf.

Stapi BA-17                     17   "                         "       Matvælaiðjan hf.

Garðar BA-74                  14   "                         "       Kári Einarsson

 

Nú var tekið að halla undan fæti hjá Matvælaiðjunni hf. og rekstur Kaupfélags Arnfirðinga orðin mjög þungur.  Framleiðslan í Matvælaiðjunni hf. var nánast eingöngu rækja auk þess sem farið var að vinna hörpudisk og stunduðu bæði Stapi BA-17 og Garðar BA-74 þær veiðar.  1971 er tekin sú ákvörðun í stjórn Kaupfélags Arnfirðinga að selja Matvælaiðjuna hf. og kaupandi var fundinn, en það var Birgir Halldórsson söngvari sem þá starfaði hjá Sjávarafurðadeild SÍS og fékk hann verksmiðjuna keypta.  Kári Einarsson flutti fljótlega eftir þetta eða 1972 og skömmu seinna varð Kaupfélag Arnfirðinga komið í þrot.  Birgir Halldórsson var mikill bjartsýnismaður en átti til að vera svolítið ævintýragjarn og hugsaði stórt og hafði mikil áform um Matvælaiðjuna og á þessum árum var mjög auðvelt að láta smíða fyrir sig ný skip.  Fiskveiðasjóður lánaði 85% og Byggðastofnun 15% og til að dekka þau 10% sem eftir voru, nægði yfirleitt að taka hin svokölluðu útgerðarlán út á bátinn og viðskiptabanki viðkomandi hjálpaði yfirleitt til ef eitthvað vantaði uppá.  Birgir samdi því fljótlega um að láta smíða fyrir sig 28 brl. eikarskip á Fáskrúðsfirði sem kom til Bíldudals í okt. 1971 og hét Fjóla BA-150 og nú vildi Birgir láta smíða fyrir sig 2 eins skip í viðbót en þá sagði bankinn nei.  En hann var ekki við það að gefast upp og um 1973 semur hann við Vélsmiðjuna Hörð í Sandgerði um smíði á 39 brl. stálbát en áður en smíðinni lauk framseldi hann smíðasamninginn til aðila á Grundarfirði og þangað kom báturinn í júlí 1975 og hét Hamraborg SH-222.  Þessi bátur er nú í fullri útgerð á Ísafirði og heitir Snæbjörg ÍS-43 og hefur þilfar verið hækkað svo nú er báturinn 46,6 brl.  1972 kaupir Matvælaiðja ásamt Guðmundi Þ. Ásgeirssyni bátinn Svanur II SH-36 26 brl. og var hann skráður á Bíldudal sem Svanur II BA-61.  Hann var talinn ónýtur og tekin af skrá 8. des. 1975.  í fyrstu var Guðmundur skipstjóri, en síðar tók við Ævar Guðmundsson.  Var nú Matvælaiðjan komin með á sínar hendur nokkurn bátaflota en rekstur verksmiðjunnar var orðin mjög erfiður og 1975 kemst Matvælaiðjan hf. í þrot er er tekin til gjaldþrotaskipta 1976.  Eftir það er húsið boðið upp og eignast þá Sláturfélag Arnfirðinga húsið og gerði á því tölverðar endurbætur og breytti því í sláturhús.  Síðar eignast húsið félagið Í Nausti ehf. og endurbættu það mikið og hófu þar saltfiskverkun en 1978 seljar þeir saltfiskverkunina Þórði Jónssyni ehf.  Síðast átti húsið félagið Mír ehf. (Jens H. Valdimarsson) sem rak þar hausaþurkun og eftir gjaldþrot Mír ehf. eignaðist Byggðastofnun húsið.  Stendur það nú autt og grotnar niður, komið hafa upp hugmyndir í sambandi við ferðaþjónustu að nýta húsið undir skrímslasafn en hvað verður er ekki gott að segja.  Um 1970 hófust miklar deilur á Bíldudal, bæði hvað varðaði sveitarstjórnarmálin og ekki síst atvinnumál.  Má segja að íbúarnir hafi skipst í tvær fylkingar, þeir sem fylgdu Kára Einarssyni og kaupfélaginu og hinir sem fylgdu Eyjólfi Þorkelssyni og félögum að málum.  Svo langt gengu þessar deilur að fjöldi fólks flutti af staðnum og atvinnuleysi varð mikið.  En þá skeði nokkuð merkilegt ungt fólk sem farið var af staðnum, kom nú heim á ný og sem meira var að þetta fólk hóf húsbyggingar í stórum stíl og voru byggð á Bíldudal á árunum 1974-1980 um 20-30 einbýlishús og að auki blokk með um 15 íbúðum og fjölgaði þá aftur á staðnum jafnvel meira en áður en hinir brottfluttu fóru.  Þetta unga fólk demdi sér í sveitarstjórnarmálin og atvinnumálin og 1974 náði listi þess meirihluta í hreppsnefnd fékk 3 menn af 5 og bætti svo um betur 1978 og fékk kjörna 4 fulltrúa af 5.  Fræg er sagan er Viktoría heitin kona Jörundar Garðarssonar kennara hitti Báru Pálsdóttur konu Páls Hannessonar (Stephensen) í versluninni Jónsbúð eftir kosningarnar 1978 og Bára var eitthvað að þusa um þessa bjána sem komnir væru í hreppsnefnd og teldu sig einráða á staðnum.  Viktoría sem alltaf kunni nú að svara fyrir sig og var ein af hrepsnefndarmönnum, svaraði Báru "Að nú væri svo komið að Stephensen-tímabilið væti liðið."  Bára lét engan eiga neitt eiga inni hjá sér og svaraði af bragði "Og Viktoríutímabilið tekið við" síðan strunsaði hún út úr búðinni. 

 

Útgerðarmenn  á Bíldudal héldu áfram að stunda rækjuveiðar og kaupa báta þótt kaupandinn að rækjunni væri aðeins einn (Rækjuver hf.)   1975 kaupir Guðmundur  Þ.  Ásgeirsson bátinn Muggur ÍS-22 12 brl. og fékk hann nafnið Muggur BA-61 Hann var talinn ónýtur og tekin af skrá skömmu síðar, 1977 kaupir  Guðmundur bátinn Kóp ST-62. 17 brl.  Hann var skráður Kópur BA-11.   Hann var talin ónýtur og tekin af skrá 4. nóv. 1980 og 1982 kaupir Guðmundur bátinn Dröfn BA-28 af Guðmundi R. Einarssyni.  1972 kemur nýr bátur til Bíldudals Glaður BA-16 11 brl. eigandi Jón Gestur Sveinbjörnsson, en hann selur síðan bátinn 1975.  1974 kaupir Snæbjörn Árnason bátinn Hafborg KE-54 21 brl. og fékk hann nafnið Pilot BA-6,  1976 kemur aftur nýr bátur til Bíldudals Seifur BA-123 eigendur Jón Steingrímsson, Bíldudal og Jón Gestur Sveinnbjörnsson, Blönduósi.  Rækjuver hf. eignaðist síðar þennan bát 1985 og fékk hann þá nafnið Þröstur BA-48.  1978 stofna þeir Jakob Kristinsson, Pétur Þór Elíasson of Jörundur Bjarnason félagið Pétursvör hf. og kaupa sama ár bátinn Pál Helga ÍS-142 22 brl. sem var aðeins árs gamall og fékk nafnið Hringur BA-165 en 1980 er báturinn seldur til Skagastrandar eftir að Pétur sem var skipstjóri á bátnum hafði lent í alvarlegum veikindum sem hann lést af nokkru síðar.  1983 eignast Rækjuver bátinn og fékk hann þá nafnið Pétur Þór BA-44.  1979 kaupa þeir Gunnar Karl Garðarsson og Smári Jónsson bátinn Húna ÍS-68 14 brl. og fékk hann nafnið Jörundur Bjarnason BA-10.  Síðar kaupir Gunnar Karl hlut Smára í bátnum.  1981 kaupir Sigurþór L. Sigrðsson bátinn Vigdís SF-21 9 brl. og var hann skráður sem Elías Sigurðurðsson BA-23.  1983 kaupir Þórður Óskarsson bátinn og fékk hann nafnið Elías BA-23 1984 kaupir Rækjuver hf. bátinn Sæunni ÍS-25 17 brl. og var hann skráður Sæunn BA-13.  1984 kaupir Rækjuver hf. bátinn Nökkva HU-15 og fékk hann nafnið Konráð BA-155.  1986 eða 1987 kemur Jóhann Halldórsson með bátinn Guðmund BA-78 6 brl. til Bíldudals  1987.   Hann selur síðan bátinn í ársbyrjun 1988.  Hann kaupir síðar bátinn Jón Pétur ST-21 10 brl. og fær hann nafnið Búrfell BA-223 en Eyrasparisjóður eigast síðar bátinn á uppboði og seldi hann Snæbirni Árnasyni sem gaf honum nafnið Tjálfi BA-233 en hann var síðar seldur til Djúpavogs.  1990 kaupa þeir bræður Sverrir og Jörundur Garðarssynir bátinn Ver NS-400 11 brl..og fær hann nafnið Arnfirðingur BA-21  Síðar kaupir Sverrir hlut Jörundar.  Þeir Jón Halldórsson og Gísli Matthíasson kaupa bátinn Hrútey af Þörungarvinnslunni á Reykhólum 1988 og og láta breyta honum á Ísafirði til rækjuveiða og fékk hann nafnið Drifell BA-102 8 brl.  Á svipuðum tíma kaupir Guðlaugur Þ. Þórðarson bátinn Katrínu GK-98 12 brl. og var hann skráður Katrín BA-109.   Um 1986 grípur einhver óskiljanleg bjartsýni útgerðarmenn rækjubát frá Bíldudal sig og þeir fara að láta smíða fyrir sig nýja báta.  1987 kemur til Bíldudals nýr 10 brl. stálbátur Nónborg BA-23 eigandi Þórður Óskarssom sem síðar stofnar um þann bát félagið Nónborg ehf. nokkru síðar kemur nýr Jörundur Bjarnason BA-10 eigandi Gunnar Karl Garðarsson báðir þessir bátar voru smíðaðir hjá Bátalóni í Hafnarfirði og voru systurskip.  Síðan kemur frá sömu stöð Höfrungur BA-60 en hann var lengri en hinir tveir og mældist 20 brl.  Guðmundur Þ. Ásgeirsson lét smíða fyrir sig nýjan bát á Blönduósi 1988 10 brl.  úr trefjaplasti Brynjar BA-128 10  Þeir bræður Sindri Már, Hlynur Vigfús og Magnús Kristán Björnssynir létu smíða fyrir sig 10 brl. stálbát í Garðabæ.  Seinna stofnuðu þeir um þennan bát félagið Ýmir ehf. Þannig að alls komu 5 nýjir bátar til Bíldudals. 

En góðir Bílddælingar reisið nú Gísla Jónssyni fv. alþm. merkilegri minnisvarða en: 

Skrímslasafn.

 

 

 

 

 

Það er nú af rækjuveiðu og vinnslu á Bíldudal nú að segja að Rækjuver hf. er enn til en hefur verið lokað í nokkur ár og munu aðaleigendur nú vera Óttar Ingvarsson og Hörður Einarsson en flestir af hinum minni hluthöfum hafa selt þeim félögum bréf sín.  Ástæða þess að verksmiðjan er lokuð er ekki vegna fjárhagserfiðleika, heldur hefur síðust ár verið mikið tap á allri vinnslu á rækju á landinu.  Ég held að félagið sé nokkuð sterkt fjárhagslega og svo má ekki gleyma því að veiðar á rækjuveiðar hafa verið bannaðar í Arnarfirði sl. tvo vetur vegna mikillar þorskgengdar í firðinum. 

 

 

 

Svar við athugasemd: 

 

 

 

Guðmundur V. Magnússon verksmiðjustjóri hinnar nýju Kalkþörungaverksmiðju hefur gert athugasemd við skrif mín um Bíldudal og segir að það sem ég skrifi sé fullt af rangfærslum og ósannindum.  Ekki nefnir hann eitt einasta atriði úr mínum skrifum því til staðfestingar.  Ég læt mér nú í léttu rúmi liggja hvaða skoðun hann hefur á mínum skrifum tek þetta frekar sem staðfestingu á að ég sé að fara með rétt mál, því fréttavefurinn arnfirðingur.is hefur ekki viljað birta mín skrif þar sem sannleikurinn má ekki heyrast eða sjást.  En ég vill benda Guðmundi á að áðurnefndur fréttavefur hefur birt margar fréttir af þessar verksmiðju og hampað henni mikið og er þar oft vitnað í Guðmund V. Magnússon.  Ég hef farið yfir þessar fréttir sem ná allt aftur til 2004 og vil benda Guðmundi á að gera það líka en þar eru einmitt að finna margar yfirlýsingar sem ekki hafa staðist og oft á tíðum hrein ósannindi.  Það vita það allir sem vilja vita að þeir sem stjórnað hafa atvinnumálum á Bíldudal undanfarin ár hafa gert það á eins heimskan hátt og nokkrum öðrum hefur tekist áður.  Ég hef aldrei leynt þeirri skoðun minni að ég var á móti þessari framkvæmd, en við sem létum svipaðar skoðanir í ljós vorum kallaðir "Niðurrifsöfl og afturhaldsseggir."  Ég lenti á sínum tíma í ritdeilu á arnfirðingur.is við Jón Hákon Ágústsson þar sem hann fullyrti að ég væri með skrifum mínum að reyna að flæma hann burt af staðnum en hann hefði flutt með sinni fjölskyldu frá Hafnarfirði til Bíldudals til að taka þátt í hinni miklu uppbyggingu sem væri framundan.  En hvar er Jón Hákon nú, ég veit ekki betur en hann hafi lokað fyrirtæki sínu á Bíldudal og sé nú háseti á Hafrannsóknarskipinu Árna Friðrikssyni RE-200.  

 

Ég ætla að beina nokkrum spurningum til Guðmundar:

 

 

1.   Hvaða starfsemi verður í verksmiðjunni á Bíldudal.

2.   Hvað verður þar framleitt og hvert verður það selt.

3.   Hvenær verður starfsmannafjöldi kominn í 15.

4.    Verður einhver óunnin kalkþörungur fluttur til Írlands.

5.    Hverjar verða áætlaðar tekjur Vesturbyggðar af þessari starfsemi.

6.    Hefur verksmiðjan á Írlandi nægjanlegt hráefni í dag.

7.    Af hverju er verið að setja upp gamlan notaðan búnað í verksmiðjunni á Bíldudal.

8.    Hvers vegna hefur nýlega verið gerður samningur við skipafélagið Nes hf. um flutning á kalþörungi frá Bíldudal til Írlands.

 

Nýlega kom til Bíldudals flutningaskip að sækja óunninn kalkþörung til að fara með til Írlands til vinnslu.  Ég bara spyr, hvað eru menna hugsa því eftir því sem Guðmundur V. Magnússon hefur sagt er mjög stutt í að hin nýja verksmiðja fari í gang.  Tel ég þetta vera einu af mörgum staðfestingum þess sem ég hef fengið að það eina sem hinir írsku aðilar voru aðallega að sækjast eftir hráefni og þessi rekstur á Bíldudal verður tóm sýndarmennska og vona ég að augu Guðmundar fari að opnast og hann láti vera af því að kalla mín skrif, rangfærslur og ósannindi.  á fréttavefnum Tíðis, er frétt og haft eftir Guðmundi Valgeir Magnússyni að verksmiðja verði tekinn formlega opnuð 28. apríl n.k.  Búið sé að prufukeyra og nokkrir sekkir komnir í gegn.  Starfsmenn væru nú 5 talsin og myndi fjölga í 10 starfsmenn, þegar verksmiðjan verður komin í gang.  Laun í þessari verksmiðju er ekki há kr. 1.200 á tímann eða mánaðarlaun 1.200x172 = 206.400 lrónur á mánuði.  En til samaburðar eru laun í álverkmiðjum 300-400 þúsund á mánuði.  En ég ætla ekki að hafa fleiri orð um þessa verksmiðju, því Guðmundur ofl. taka allri gagnrýni sem árás á sig og sitt fyrirtæki.  Ekki virðist hann sjálfur hafa miklar væntingar til þessa fyrirtækis, því ekki leggur hann í að kaupa sér húsnæði á staðnum heldur leigir verksmiðjan íbúð fyrir hann í blokkinni sem nú hefur verið endurbyggð, svo hann hefur alla möguleika á að taka til fótanna ef verksmiðjunni verður lokað, sem mun að öllum líkindum verða innan fárra ára.

Sannleikanum verður hver sárreiðastur

 

 

 

 

Ég reikna ekki með að Guðmundur svari þessum spurningum og get ósköp vel skilið það.  Þótt hann sé titlaður verksmiðjustjóri ræður hann ekki för heldur eigendur.  Ég vil að lokum óska Guðmundi V. Magnússyni velfarnaðar í starfi sínu sem ekki verður öfundsvert.

 

 

 

 

Ég sagði frá því hér að ofan að sósíalistar hefðu verið í forustu í nýrri hreppsnefnd á Bíldudal á sínum tíma og Ari Guðmundsson hefði ætlað að snúa Bílddælingum til kommúnistans og ætla  ætla hér í lokin að koma með smá sögu frá liðinni tíð.

 

 

Á sínum tíma átti heima á Uppsölum bræðurnir Gísli, Gestur, Sigurður og Bjarni og fylgdu þeir allir sitthvorum flokknum.  Gestur var harður sósíalisti, Sigurður, sjálfstæðismaður, Bjarni, framsókn en ekki veit ég hvort Gísli var hallur undir einhvern flokk sennilegt að honum hafi ekki þótt skipta máli hvaða menn stjórnuðu landinu.  Hinir bræðurnir þrír deild hart sín á milli í öllum matartímum og svo langt gengu þeir að móðir þeirra varð að láta skipta eldhúsborðinu í hólf svo friður væri til að matast.

 

 

Gestur sem var sósíalistinn taldi það nánast skyldu sína að afla flokknum fylgis til að hafa nægjanlegt lið þegar byltingin mikla yrði gerð að fordæmi Leníns og Stalín var fyrir honum nánast heilagur maður.  Þá bjó einnig í Selárdal Guðmundur Þorbergsson sem hafði það starf að vera póstur í sveitinni en önnur hendi hans var lömuð og gat hann því lítið komið nálægt bústörfum.  Gekk hann gjarnan undir nafninu Gummi póstur.  Þennan mann taldi Gestur að auðvelt yrði að fá til liðs við sinn flokk og fór á fund hans.

 

Gestur útskýrði vel fyrir Gumma póst hvað væri framundan og nefndi meðal annars byltinguna.

Gummi spurði "Og ætlið þið að drepa einhvern.

Já sagði Gestur, þetta verður blóðug bylting þannig að margir verða drepnir og þú gerir það nú fyrir mig að ganga í flokkinn okkar.

 

En ég er svo slæmur í hendinni svaraði Gummi að ég get ekki drepið nokkur mann, en ég get kannski gengið í flokkinn er um manndrápin verður þú einn að sjá um Gestur minn.  Þannig fór með hina blóðugu byltingu sósíalista sem átti að stjórna frá Uppsölum í Selárdal í Arnarfirði.

 

 

Ein í viðbót um sannleikann:

Sigurður Benjamínsson, smiður á Bíldudal átti merkisafmæli og var hann vinamargur og komu margir í veisluna til hans og mikil gleði.  Guðrún Sölvadóttir kona Sigurðar var mjög frásagna- glöð og seinna þeirar hún var að segja frá hvað þetta hefði verið mikil veisla sagði hún að útidyrnar hefðu aldrei náð að falla að stöfum heldur sveiflast eins og blævængur allan daginn svo mikill var gestagangurinn.  Hún hefði átt eitt kjötlæri sem hún steikti til að sneiða niður á brauð (En á þeim tíma var ekki til álegg eins og í dag) lærið kláraðist fljótt og Gat Guðrún fengið tvö læri lánuð í næsta húsi sem hún steikti líka og bjargaði það málunum um nokkra stund.  En eins og áður sagði var mikið álag á útidyrnar og fór svo að lokum að lamirnar bráðnuðu og hurðin datt af Þetta kallar maður stórveislu, en Guðrún var svo þreytt eftir daginn að hún reisti ekki höfuð frá kodda í nokkra daga á eftir. 

 

 

 

 

 

Ég ætla svo að ljúka þessu á því að mesta stóriðja Bíldudals hefur alltaf verið og verður alltaf, það kraftmikla og duglega fólk sem þar býr, hefur búið og mun búa.                                                                                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bíldudalur

Nú er loksins að rætast draumur margra að Kalkþörungaverksmiðjan á Bíldudal er tekin til starfa og ætti að vera bjart framundan.  En ólíkt því sem margir héldu verður kalkþörungurinn aðeins þurrkaður á Bíldudal og síðan fluttur út til Írlands til frekari vinnslu og einnig verður haldið áfram að flytja óunnin kalþörung til Írlands.  Verða störfin í verksmiðjunni því ekki 10-15 heldur aðeins 5 og það allt láglaunastörf.  Ég sá eitt sinn í fréttum að þetta yrði stóriðja Bíldudals og var í því sambandi nefnd a.m.k. 10-15 störf + önnur störf sem rekstur verksmiðjunnar myndi skapa.  En staðreyndin er sú að hinir írsku aðilar sem standa að þessari verksmiðju voru búnir að fullnýta sínar námur á Írlandi og duttu þarna í lukkupottinn.  Þeir hafa heimild til að dæla upp úr Arnarfirði 10 þús. tonnum næstu fimmtíu ár og þurfa ekki að greiða krónu fyrir.   Hvergi á Íslandi er efnistaka heimil nema gegn gjaldi svo kostnaður hinna írsku aðila er sáralítill þótt þeir hafi reist þarn stóra stálgrindarskemmu og sett í hana gamall og notað dót til að geta þurrkað hráefnið.  Aftur á móti er þetta búið að kosta Vestur-byggð mikla peninga, bæði með hafnarmannvirkjum og gerð lóðar og ekki get ég séð hvernig þeir peningar muni koma til baka.  Ekki verða hafnargjöld eða útsvarstekjur miklar upphæðir á ári.  Annað er að ske í atvinnumálum á Bíldudal en það er að Oddi hf. á Patreksfirði er búinn að kaupa frystihúsið og er að koma þar fyrir aðstöðu til að vinna fisk sem senda á ferskan á markað með flugi.  Er ekki nema gott um það að segja en enginn frysting á að verða í húsinu eða kælir fyrir hráefni, heldur á að aka fiski á hverjum morgni frá Patreksfirði og sækja svo afurðirnar eftir að vinnu lýkur.  Engum afla verður því landað á Bíldudal og samkvæmt mínum heimildum mun Oddi hf. fá allan byggðakvóta sem kemur í hlut Bíldudals um 300 tonn og mun sennilega Byggðastofnun koma með fjármagn til kvótakaupa til að hægt verði að tvö- eða þrefalda þetta magn, en fyrirhugað er að vinna þarna um 1.000 tonn á ári.  Fær Oddi því aflakvóta um 600-900 tonn sem verða veidd af skipum félagsins sem gerð eru út frá Patreksfirði.  En hver verður framtíðin með þessa vinnslu, kemur ekki að því að hagkvæmar verður að vinna þetta svona á Patreksfirði og aka þá fólkinu á milli í stað þess að aka fiskinum en dæmið snýst ekki um það heldur hitt að það verður að byrja svona til að fá þennan aflakvóta.  Oddi hf. er nokkuð sterkt fyrirtæki og vel rekið og Jón Magnússon á heiður skilið fyrir þá aðgerð að grípa inní þegar hann yfirtók frystihúsið á Patreksfirði á sínum tíma og nánast bjargaði atvinnumálum á Patreksfirði Jón Magnússon er landsfrægur aflamaður og ég veit ekki hvað mörg þúsund tonn hann er búinn að landa á Patreksfirði.  Hann hélt lífinu í Hraðfrystihúsi Patreksfjarðar hf. á sínum tíma með sínum mikla afla og þekkingu á útgerð en uppúr 1960 skildu leiðir vegna þess að forráða menn fyrirtækisins vildu ekki fara eftir ráðum Jóns varðandi útgerð.  En það er nú einu sinni gömul saga og ný að ekki hugsa allir eins og Jón sumir hugsa aðeins um peninga og aftur peninga.  Jón Magnússon er nú að nálgast áttræðisaldur og er enn í fullu fjöri en menn lifa ekki endalaust og að því hlýtur að koma að hann fellur frá.  Hvað gera þá afkomendur hans og án þess að ég vilji gera lítið úr hans börnum, þá er spurning hvort þau hugsi eins og hann eða freistingin um að fá í vasan nokkur hundruð milljónir sterkari en tilfinningar til atvinnulífs á Patreksfirði.   Ég vona ekki.

Jakob Kristinsson 

Hver verður framtíð Vestfjarða

Sem fyrrverandi íbúi á Vestfjörðum reyni ég eftir bestu getu að fylgjast með málum þar og finnst sárt hvernig mál eru að þróast þar og það sem verra er að menn neita að viðurkenna staðreyndir og stinga höfðinu í sandinn.   Nýlega birti háskólanemi frá Ísafirði skýrslu og hampaði henni mikið í fjölmiðlum þar heldur hann því fram að áhrif kvótakerfisins hafi engin áhrif haft á brottflutnings fólks frá ísafirði þetta byggði hann á könnun sem hann hafði gert og var framkvæmd þannig að hann sendi út spurningalista til um 1000 manns og spurði hver hefði verið ástæðan fyrir fluttningi frá Ísafirði.  Aðeins lítill hluti nefndi kvótakerfið sem ástæðu en nær 50% skort á atvinnutækifærum.  Það er augljóst að þó lítill hluti nefnir kvótakerfið hefur það samt leitt til fækkunar á atvinnutækifærum.  Þeir sem beinlínis hafa flutt vegna kvótakerfisins hafa verið yfirmenn á skipum sem auðvelt hafa átt að fá vinnu og hafa í flestum tilfellum verið hátekjumenn.  Höfundur skýrslunnar nefnir að efla beri hátækni-iðnað á Ísafirði og auka framboð á háskólanámi en varla var blekið þornað á skýrslunni þegar neyðarkall kom frá Ísafirði vegna þess að Marel hf. hafði ákveðið að loka útibúi sínu á Ísafirði og segja upp öllum starfsmönnum og rétt áður hafði stæðsta byggingarfyrirtækið orðið gjaldþrota og það ásamt lokun Marels kostaði 80 störf.  Þegar kvótakerfið var sett á voru tvö stór fiskvinnsluftrirtæki á Ísafirði þ.e. Íshúsfélag Ísfirðinga hf. og Norðurtanginn hf. og munu hafa starfað yfir 100 manns hjá hvoru auk þess voru í rekstri 4 rækjuverksmiðjur með um yfir 200 starfsmenn.  Guðbjörg ÍS-46 flaggskip vestfirska flotans fór á fölskum forsendum með öllum kvóta til Akureyrar. Er því ekkert skrýtið að svona margir nefndu skort á atvinnutækifærum í áðurnefndri könnun.  En frá því að þetta kerfi kom hafa farið frá Ísafirði 600-700 störf eða eins og eitt meðal-álver.  Þyrfti nokkuð  stóran háskóla til að störfum fjölgaði aftur í fyrra horf.  Þegar kvótakerfið var sett á bjuggu á Vestfjörðum um 8-9 þúsund manns og hefur þróunin verið eftirfarandi:

                        1984                      1996                     2006                       

Patreksfjörður 1.000 íbúar             776   íbúar            632 Íbúar

Tálknafjörður      400   "                 302    "                 273    "

Bíldudalur           400   "                 279    "                 185    "

Þingeyri           400  "              340     "             320   "

Flateyri           400  "              289     "             335   "

Suðureyri         400  "              279    "              300   "

Bolungarvík    1.200  "           1.094   "                905  "

Ísafjörður      3.550  "           3.000   "             2.742   "

Súðavík           300  "              220   "               194   " 

Hólmavík          550  "              445   "               385   "

Drangsnes        200  "              103   "                65   "

Samtals         8.500  "           6.351   "            6.336    "

Það hefur sem sagt orðið 25% fækkun frá því kvótakerfið var tekið upp og hér er aðeins fjallað um sjávarbyggðirnar en ekki tekið með fækkun í sveitum og með sama áframhaldi tekur ekki nema 5-10 ár þar til allir eru farnir. 

Inni í þessum íbúatölum er erlent fólk og athuga verður að 1994 féll snjóflóð á Súðavík  og 1995 á Flateyri sem tók sinn toll af íbúum þessara staða.  Einnig ber að athuga að þetta er fólk með lögheimili á stöðunum en margir eru búsettir í raun annarsstaðar vegna náms eða atvinnu.  Það er staðreynd að þessi þorp á Vestfjörðum urðu til vegna nálægðar við gjöful fiskimið og hefur það verið sú undirstaða sem þessir staðir hafa byggt á en þegar undirstaðan er ekki lengur fyrir hendi eru forsendur fyrir búsetu brostnar og allt stefnir í að þessir staðir verði sumardvalarstaði þar sem brottfluttir koma á vorin og riifja upp liðna tíð en fara svo á haustin, svipað og er á Hornströndum það þarf ekki endilega að þýða verðfall á eignum því hvergi er fasteignaverð hærra á Vestfjörðum en á Hornströndum ef miðað er við fm.-verð svo er víða mjög fallegt og gaman að búa.  Þetta gæti orðið sumarleyfisparadís Sægreifana og nú er a.m.k. einn þeirra búinn að kaupa sér fjall í Borgarfirði því það jók á fegurðina við að horfa út um glugga og nóg er nú af fjöllum á Vestfjörðum. Þetta er því miður sannleikurinn og af því að nú vilja allir sem eru í pólitík vera grænir og umhverfisvænir og mætti því friðlýsa Vestfirði og byggðirnar yrðu verðugur minnisvarði fyrir komandi kynslóðir sem hefðu fyrir augunum tákn um heimsku og peningagræðgi forfeðranna.  Við skulum ekki gleyma hinum miklu framkvæmdum sem voru á sínum tíma á Djúpuvík og Eyri við Ingólfsfjörð á Ströndum.  Síldarverksmiðjurnar á báðum þessum stöðum kostuðu stór fé á þeim tíma en gróðinn var slíkur að þær boru búnar að greiða upp allar sínar skuldir eftir fyrsta sumarið og áttu eigendur þeirra fúlgur fjár þegar þeir lokuðu verksmiðjunum.  Ekki urðu peningar eftir á þessum stöðum til að efla byggð, heldur voru þeir notaðir í aðrar fjárfestingar til að græða meira.  Það var búið að ná útúr þessum stöðum sem hægt var og eins er í dag með Vestfirðinga þar er búið að þræða alla firði og hirða hvert það skip sem einhvern kvóta hafði.  En Vestfirðingar eiga eitt tromp sem þeir geta spilað út en það er að veiða og veiða eins mikið og þeir geta og segja svo eins og olíuforstjórarnir "Það voru skipin sem veiddu en ekki við."  Nú er það loksins viðurkennt að þorstofninn við Ísland er ekki einn, heldur er um að ræða nokkra staðbundna stofna, þannig að það sem selt er frá einum stað þarf ekki endilega að skila sér í veiði á öðrum stöðum.  Eina raunhæfa aðgerðin til bjargar Vestfjörðum er að Ísland gangi í Evrópusambandið.  Þar er alla veganna rekin sú stefna að styðja við jaðarbyggðir.  Það skiptir hinn venjulega íslending ekki nokkru máli hvort aflakvótum er úthlutað eftir fyrirmælum LÍÚ eða frá Brussel. 

Jakob Kristinsson

fv. vélstjóri á Bíldudal

Nú öryrki í Sandgerði